Μαθησιακά Αποτελέσματα
Έννοιες: Διδάσκονται στους φοιτητές οι κεντρικές έννοιες, σκοποί και συνέπειες της ενοχής, των ποινών και των μέτρων ασφαλείας, στις τρεις όψεις τους, ήτοι της απειλής, επιβολής και έκτισης, οι διακρίσεις των ποινών μεταξύ τους, η ποινική ευθύνη ανηλίκων, τα ζητήματα συρροής εγκλημάτων, οι λόγοι εξάλειψης του αξιοποίνου, το τέλος των ποινών, οι βασικές επιλογές του νομοθέτη στο πεδίο του σωφρονιστικού δικαίου και τα σπουδαιότερα ζητήματα έκτισης των ποινών (υφ’όρον απόλυση κρατουμένων και θεμελιώδεις κανόνες έκτισης των ποινών) όπως, επίσης, και οι γενικές αρχές του ποινικού δικαίου και ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις σχετικά με τη λειτουργία των ποινικών κυρώσεων κατά τα τρία ανωτέρω στάδια, ενώ επισημαίνονται οι σχετικές διατάξεις όχι μόνο του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας αλλά και των εθνικών και διεθνών νομοθετικών κειμένων αυξημένης τυπικής ισχύος, ήτοι του Συντάγματος και της ΕυρΣΔΑ. Σε κάθε μάθημα διανέμεται ένα βασικό διάγραμμα ύλης, γινεται εισαγωγή στα κεντρικά ζητήματα και στη συνέχεια οι φοιτητές καλούνται να εμβαθύνουν σε αυτά συζητώντας παραδείγματα από τη νομολογία, ώστε αφενός να κατανοήσουν τις ιδιαιτερότητες λειτουργίας των ποινικών κυρώσεων και της επίδρασής τους στα ατομικά δικαιώματα και αφετέρου να καταστούν ικανοί να χρησιμοποιούν κατάλληλες μεθόδους για την επίλυση σημαντικών ερμηνευτικών ζητημάτων και για την εφαρμογή των σχετικών διατάξεων στο πλαίσιο πρακτικών ασκήσεων και παρουσίασης γραπτών δοκιμίων κατά τη διάρκεια φοιτητικών σεμιναρίων, με παράλληλη αξιοποίηση των θεωρητικών και πραγματολογικών δεδομένων που αποκομίζουν από τις εκπαιδευτικές επισκέψεις σε θεραπευτικές και σωφρονιστικές δομές και Υπηρεσίες.
Περιεχόμενο Μαθήματος
Αναλυτικό Διάγραμμα Παραδόσεων
Μάθημα 1ο Μεθοδολογία-Κεντρικές έννοιες-Εισαγωγή: Εισαγωγή στο πρόβλημα της έννοιας και λειτουργίας των ποινών, ιστορική προσέγγιση, έννοια της ενοχής-ευθύνης του δράστη, διακρίσεις των συστημάτων ποινικών κυρώσεων, έννοια και λειτουργία του δυαδικού συστήματος κυρώσεων, σκοποί της ποινής (ανταποδοτικές, ωφελιμιστικές, ενωτικές θεωρίες), όψεις της ποινής, απειλή, επιβολή και έκτιση, σύγχρονα ζητήματα οριοθέτησης και λειτουργίας των συστημάτων ποινικής δικαιοσύνης, συνταγματικές εγγυήσεις κατά την απειλή, επιβολή και έκτιση των ποινών.
Μάθημα 2ο Θεμελιώδεις έννοιες και οι συνέπειές τους: Η αρχή της ενοχής και της αναλογικότητας στην απειλή, επιμέτρηση και έκτιση των ποινών, διακρίσεις ποινών (κύριων και παρεπόμενων, είδη αυτών) από τα μέτρα ασφαλείας, στοιχεία του καταλογισμού σε ενοχή, οριοθέτηση ποινικής ευθύνης ανηλίκων δραστών, περιπτώσεις άρσης της ικανότητας για καταλογισμό, εξαιτίας παροδικής ή μόνιμης, υπαίτιας και ανυπαίτιας, διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών και της συνείδησης, επίδραση στην ποινική ευθύνη του δράστη.
Μάθημα 3ο Έννοια και συνέπειες της ελαστικότητας των ποινών κατά τις τρεις όψεις αυτής και συνταγματικά όρια αυτής: Ελαστικότητα των ορίων της ποινής (ειδική-γενική, θραύση των ορίων προς τα άνω και τα κάτω), η έννοια της εγκληματικής υποτροπής (δικαιολόγηση και συνέπειες), συνταγματικές εγγυήσεις, η απαγόρευση αόριστων ποινών, γενικοί λόγοι μειώσεως της ποινής, ελαφρυντικές περιστάσεις, συνδρομή περισσότερων λόγων μείωσης της ποινής, έννοια του αυτοτελούς ισχυρισμού ( λειτουργία του δικονομικού οχήματος πρότασης λόγου μειώσεως/άρσεως του αδίκου, του καταλογισμού ή της ποινής)
Μάθημα 4ο Έννοια-Διακρίσεις-συνέπειες των λόγων εξάλειψης του αξιοποίνου: Παραγραφή των εγκλημάτων, προϋποθέσεις και συνέπειες, ειδικά ζητήματα παραγραφής (διαρκή εγκλήματα, ειδικές περιπτώσεις στον ΠΚ και ειδικούς ποινικούς νόμους) οριστική έλλειψη της εγκλήσεως, δικαιούχοι της εγκλήσεως, έννοια του φορέα του εννόμου αγαθού, έγκληση επί συμμετοχής στο έγκλημα, αμνηστία, έμπρακτη μετάνοια (επιμέρους ζητήματα: ειδική και υφ’όρον παραγραφή του αξιοποίνου και των ποινών, κρυπτοαμνηστία), δικονομικές συνέπειες εκ της συνδρομής λόγων εξάλειψης του αξιοποίνου.
Μάθημα 5ο Εννοια- συνέπειες της επιμέτρησης των ποινών: Σκοπός-όρια της επιμέτρησης, η θεωρία των πλαισίων και υποπλαισίων ποινής, η εφαρμογή της αρχής και των κριτηρίων της αναλογικότητας και ο έλεγχος των οικείων δικαστικών αποφάσεων επιμέτρησης, στάδια της επιμέτρησης (οι σχετικές διατάξεις του ΠΚ, του Συντάγματος και άλλων κειμένων αυξημένης τυπικής ισχύος), σύγχρονοι προβληματισμοί-νομοθετικές αλλαγές για την αντιμετώπιση των ρατσιστικών εγκλημάτων (φυλετικά εγκλήματα, εγκλήματα μίσους λόγω γενετήσιου προσανατολισμού ή θρησκευτικών πεποιθήσεων)
Μάθημα 6ο Εισαγωγή και θεμελιώδη ζητήματα της επιμέτρησης της ποινής στην περίπτωση αληθινής συρροής εγκλημάτων: Διάκριση της συρροής σε φαινομενική και αληθινή, δικαιολογική βάση των κανόνων συρροής, συνέπειες της αληθινής συρροής εγκλημάτων και ποινών (συστήματα συνολικής ποινής και αθροιστικής έκτισης ποινών, στερητικών της ελευθερίας και χρηματικών), το πρόβλημα της συγκρότησης και ειρήνευσης της μονάδας του εννόμου αγαθού ως εργαλείου επίλυσης των ζητημάτων συρροής εγκλημάτων
Μάθημα 7ο Η ουσία και οι συνέπειες επίλυσης της διάκρισης μεταξύ αληθινής και φαινομενικής συρροής εγκλημάτων-ποινών: Διάκριση μεταξύ κατ’ίδέα και πραγματικής συρροής, προϋποθέσεις και συνέπειες επί φαινομενικής και αληθινής συρροής, διάκριση μεταξύ των αρχών της ειδικότητας, επικουρικότητας και απορρόφησης και παραδείγματα εφαρμογής τους στην κατ’ιδέα και πραγματική συρροή, συνέπειες εφαρμογής των διαφορετικών ανωτέρω αρχών στη συρροή εγκλημάτων, αρχική και επιγενόμενη αληθινή συρροή εγκλημάτων, συρροή καταδικαστικών αποφάσεων.
Μάθημα 8ο. Εφαρμογή των γενικών αρχών στη συρροή εγκλημάτων. Παραδείγματα εφαρμογής των γενικών αρχών επί της φαινομενικής συρροής, η αρχή της αμφίδρομης ειδικότητας, οριακά ζητήματα μεταξύ φαινομενικής και αληθινής συρροής, τα όρια μεταξύ εφαρμογής της αρχής της απορρόφησης στην φαινομενική συρροή και της αληθινής συρροής εγκλημάτων, η λειτουργία της ειρήνευσης του εννόμου αγαθού σε περιπτώσεις προσβολών διαφορετικών όψεων του ίδιου εννόμου αγαθού, συνέπειες εφαρμογής σε περίπτωση σταδιακής προσβολής διαφορετικών όψεων του ίδιου εννόμου αγαθού.
Μάθημα 9ο Ειδικά ζητήματα αληθινής συρροής εγκλημάτων και ποινών. Συρροή εγκλημάτων ανηλίκων δραστών, εγκλήματα ανηλίκων-κρατουμένων και φυγοποίνων, το κατ’εξακολούθηση έγκλημα, προϋποθέσεις και συνέπειες, η έννοια της ενιαίας ποινής, δικαιολογητική βάση και διαφοροποίησή της από την συνολική ποινή, κεντρικά ζητήματα δικονομικής μεταχείρισης της φαινομενικής και αληθινής συρροής.
Μάθημα 10ο Τρόποι έκτισης-αναστολής στερητικών της ελευθερίας και χρηματικών ποινών-δικαστική άφεση της ποινής: Μετατροπή φυλάκισης σε χρηματική ποινή, όρια-προϋποθέσεις και συνέπειες, η έννοια του θεσμού της κοινωφελούς εργασίας (ειδικά ζητήματα της νομοθεσίας περί ναρκωτικών), μετατροπή ποινής σε περίπτωση συνολικής ποινής, δικονομικά ζητήματα, προϋποθέσεις και συνέπειες των λόγων δικαστικής αφέσεως των ποινών, παραδείγματα από τον ΠΚ και ειδικούς ποινικούς νόμους.
Μάθημα 11ο Εκτιση-τέλος των ποινών: Αναστολή εκτέλεσης της ποινής και απόλυση του κρατούμενου υπό όρους, οι περιπτώσεις άρσης και ανάκλησης της αναστολής και της υφ’όρον απόλυσης, δικαιολογητική βάση νέας συνολικής ποινής ή αθροιστικής έκτισης των ποινών σε περίπτωση τέλεσης νέου εγκλήματος κατά το χρόνο δοκιμασίας, νέα ζητήματα έκτισης ποινών εν ελευθερία (υπό ηλεκτρονική επιτήρηση), προϋποθέσεις-συνέπειες της παραγραφής των ποινών και της χάρης (ουσιαστικές και δικονομικές εκφάνσεις του τέλους των ποινών).
Μάθημα 12ο Κεντρικά ζητήματα σωφρονιστικού δικαίου και σχετικής πολιτικής: Το πρόβλημα υπερπληθυσμού των φυλακών, η λογική του σωφρονισμού-ειδικής πρόληψης, δικαιοπολιτικά ζητήματα λειτουργίας του εγκλεισμού, βασικές ρυθμίσεις για τα δικαιώματα των κρατουμένων και συμβατότητά τους με την ΕυρΣΔΑ (αξιοπρεπείς όροι κράτησης και το ειδικό πρόβλημα της απεργίας πείνας)
Μάθημα 13ο Γενική Επανάληψη-επισήμανση κεντρικών προβλημάτων-Παρουσίαση εργασιών των φοιτητών: Συζήτηση-επίλυση ερωτημάτων των φοιτητών στα ανωτέρω κεντρικά ζητήματα, παρουσίαση γραπτών ή προφορικών εργασιών, πρότυπα απαντήσεων επί πρακτικών ασκήσεων.
Επιπρόσθετη βιβλιογραφία για μελέτη
Α. Γενικά έργα
1. Ν. Ανδρουλάκης, Γενική Θεωρία για το έγκλημα, Τ. ΙΙΙ, Συρροή-Παραγραφή, εκδ. 2008.
2. Μ.Καϊάφα-Γκμπάντι/Ν.Μπιτζιλέκης/Ε.Συμεωνίδου-Καστανίδου, Δίκαιο των Ποινικών Κυρώσεων, α΄ εκδ. 2009.
3. Λ. Κοτσαλής, Ποινικό Δίκαιο. Γενικό Μέρος, έκδ. 2013.
4. Ν. Κουράκης, Θεωρία της Ποινής. Μια εισαγωγή, εκδ. 2008.
5. Λ. Μαργαρίτης/ Ν. Παρασκευόπουλος, Ποινολογία, ζ΄ εκδ. 2005.
6. Συστηματική Ερμηνεία του Ποινικού Κώδικα, άρθρα 50-133, επιμέλεια: Ανδρουλάκης Νικόλαος Κ., Μαγκάκης Γεώργιος - Αλέξανδρος, Μανωλεδάκης Ιωάννης Ε., Σπινέλλης Διονύσης Δ., Σταμάτης Κωνσταντίνος , εκδ. 2005.
Β. Ειδικά έργα
1. M. Foucault, Η ιστορία της τρέλας, εκδ. ΗΡΙΔΑΝΟΣ, 1964 (μετ. Φρ. Αμπατζοπούλου).
2. M. Foucault, Επιτήρηση και τιμωρία, η γέννηση της φυλακής, (μετ. Τ. Μπέτζελος), εκδ. ΠΛΕΘΡΟΝ, 2011.
3. Β. Schuenemann, Mπορεί η ποινή να είναι δίκαιη, ΠοινΧρ 2013, σ. 161
4. Γ. Αλεβιζόπουλος, Εξάρτηση από ναρκωτικά, ΠοινΧρ 2008,σ. 493
5. Σ. Αλεξιάδης, Η πρόσφατη νομολογία του ΕυρΔΔΑ σχετικά με τις εγγυήσεις προσωπικής ελευθερίας και ασφάλειας των κρατουμένων ψυχασθενών, ΕΕΕυρΔ 1984, σ. 180.
6. Η. Αναγνωστόπουλος, Μέτρα ασφαλείας και ποινές, ΝοΒ 1989, σ. 385
7. Ν. Ανδρουλάκης, Ο ψυχίατρος-πραγματογνώμων εν τη ποινική δίκη, ΠοινΧρ 1973, 321.
8. Σ. Γιοβάνογλου, Μέτρα αποκαταστατικής δικαιοσύνης στο ποινικό δίκαιο των ανηλίκων, ΠοινΧρ 2008, σ. 21.
9. Ν. Δημητράτος, Η ποινική αντιμετώπιση των ακαταλογίστων δραστών στο ελληνικό ποινικό δίκαιο, ΠοινΧρ 2009.778
10. Μ. Καϊάφα-Γκμπάντι, Θάπρεπε μήπως το πόρισμα της ψυχιατρικής πραγματογνωμοσύνης να είναι δεσμευτικό για το ποινικό δικαστήριο; Aρμ 1983, σ. 1046 επ.
11. Μ. Καϊάφα-Γκμπάντι, Εμβάθυνση στην Ποινική Νομολογία, εκδ. 2009.
12. Κ. Κοσμάτος, Η διάρκεια του εγκλεισμού σε ψυχιατρικό κατάστημα κατά το άρθρο 70 ΠΚ, εκδ. 1988.
13. 12 Ν. Κουράκης, Ποινική καταστολή μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος, εκδ. 2009.
14. Α. Κωνσταντινίδης, Η θέση του ψυχιάτρου-πραγματογνώμονα στην ποινική δίκη, ΠοινΧρ 2006, σ. 385.
15. Α. Κωνσταντινίδης, Ζητήματα διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών ή της συνείδησης και νομική αξιολόγησή τους, ΠοινΧρ 2008.193.
16. Α. Κωνσταντινίδης, Εξάρτηση από ναρκωτικές ουσίες-ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη και εργαστηριακή εξέταση, ΠοινΧρ 2010. 439.
17. Λ. Μαργαρίτης/Γ. Δημήτραινας, , Απόλυση ενηλίκων και εφήβων υπό όρο., σελ. 15, Αθήνα, 1995.
18. Ν. Μπιτζιλέκης, Το τιμωρητικό και το φιλελεύθερο στοιχείο στο ποινικό δίκαιο, ΠοινΧρ 2001, σ. 89
18α Χ. Μυλωνόπουλος, Προμήθεια, κατοχή και καλλιέργεια ναρκωτικών προς ιδία χρήση. Σκέψεις στο άρθρο 29 του Ν.4139/2013 για τα ναρκωτικά ("Νόμος περί εξαρτησιογόνων ουσιών και άλλες διατάξεις"). ΠοινΔικ 2013, σ.159.
19 Γ. Πανούσης, Η επικινδυνότητα, ΝοΒ 1978, σ. 776
20Ν. Παρασκευόπουλος, Φρόνημα και καταλογισμός, 1987
20 Ν. Παρασκευόπουλος, Η συνταγματική διάσταση του αδίκου και της ενοχής, ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 1993, σ. 1251
21 Σ. Παύλου, Η δήμευση οχημάτων μεθυσμένων οδηγών (ή πώς θυσιάζονται οι εγγυητικές αρχές της καταστολής για τη θεαματικότητα γενικής προλήψεως), ΠοινΧρ 1997, σ. 937
22 Δ. Σκαραγκάς, Εγκληματίας ψυχασθενής, ένας επικίνδυνος μύθος, εκδ. ΙΑΝΟΣ, 2002.
23 Ε. Συμεωνίδου-Καστανίδου, Μελέτες ουσιαστικού ποινικού δικαίου, εκδ. 2003.
24 Ε. Συμεωνίδου-Καστανίδου, Εκδηλώσεις ρατσισμού και ελευθερία της έκφρασης, ΠοινΧρ 2013, σ. 481
25 Τ. Τζανετάκη, H μετατροπή και οι μετατροπές της. Θεωρία και πραγματικότητα του θεσμού της μετατροπής στο ελληνικό σύστημα ποινών, Aθήνα – Kομοτηνή: εκδ. 1999.
26 Κ. Χατζηκώστας, Μερικές σκέψεις για τον πατερναλισμό στο Ποινικό Δίκαιο με αφορμή τον αξιόποινο χαρακτήρα της χρήσης και των πράξεων διακίνησης ναρκωτικών ουσιών, ΠοινΔικ 2005, σ. 739