Προσωπογραφία και Κοινωνικά Δίκτυα στο Βυζάντιο

Ειδικού Υποβάθρου / Κορμού

Το μάθημα προσφέρεται και σε φοιτητές προγραμμάτων ανταλλαγής.

Οι φοιτητές αναμένεται ότι στο πλαίσιο του μαθήματος θα • κατανοήσουν το σημαντικό για την ιστορική έρευνα μεθοδολογικό εργαλείο της βυζαντινής προσωπογραφίας, το οποίο καταγράφει όλες τις σωζόμενες πληροφορίες για τα πρόσωπα, τις οικογένειες και τις ευρύτερες ανθρώπινες ομάδες που διαβίωσαν εντός των ορίων του Βυζαντίου. • μελετήσουν τις πηγές και τις ειδικές μελέτες και θα χρησιμοποιήσουν τις σύγχρονες ηλεκτρονικές βάσεις βυζαντινών προσωπογραφικών δεδομένων, ώστε να κατανοήσουν τις προσωπικές αλληλεπιδράσεις αλλά και τα ευρύτερα κοινωνικά δίκτυα που αναπτύχθηκαν εντός των ορίων του Βυζαντίου. • εξοικειωθούν με τη μεθοδολογία της προσωπογραφικής έρευνας και θα ευαισθητοποιηθούν σε ζητήματα που προκύπτουν συνήθως από την εμπλοκή του ερευνητή στο συγκεκριμένο πεδίο μελέτης. • συγκρίνουν τα κοινωνικά και πολιτισμικά πρότυπα και χαρακτηριστικά του Βυζαντίου με εκείνα των προκατόχων και των γειτόνων του και θα κατανοήσουν τις ενδοβυζαντινές σχέσεις αλλά και επαφές που διαμόρφωσαν τον ευρύτερο βυζαντινό κοινωνικό βίο καθώς και τις επιμέρους συλλογικές και ατομικές βυζαντινές ταυτότητες. • θα προσεγγίσουν τη λεγόμενη «ανάλυση των κοινωνικών δικτύων», η οποία χαρτογραφεί τις σχέσεις και συναλλαγές μεταξύ ανθρώπων και ανθρώπινων ομάδων. • εξασκηθούν στην εύρεση και αξιοποίηση της σχετικής επιστημονικής βιβλιογραφίας καθώς και στην προφορική και γραπτή παρουσίαση των ιδεών και επιχειρημάτων τους.

ΙΒΥ 703: "Προσωπογραφία και κοινωνικά δίκτυα στο Βυζάντιο" Το συγκεκριμένο μάθημα εστιάζει κυρίως στην προσέγγιση του σημαντικού για την ιστορική έρευνα μεθοδολογικού εργαλείου της βυζαντινής προσωπογραφίας. Η τελευταία συγκεντρώνει, αξιολογεί και καταγράφει όλες τις σωζόμενες πληροφορίες για τα γνωστά πρόσωπα, οικογένειες και ευρύτερες ανθρώπινες ομάδες που διαβίωσαν εντός των ορίων της Βυζαντινής αυτοκρατορίας («Ρωμανίας»). Mελετά ακόμη τη νομική, οικονομική και ιεραρχική κοινωνική θέση καθώς και τα ατομικά και εθνικά χαρακτηριστικά των ανωτέρω ατόμων και ομάδων. Kατά την πορεία των μαθημάτων (παραδόσεις διδάσκοντος, συζητήσεις, παρουσιάσεις φοιτητών) θα πραγματοποιηθούν: (1) Γενική εισαγωγή και ενημέρωση των φοιτητών για το περιεχόμενο και το ερευνητικό αντικείμενο του μαθήματος "Προσωπογραφία και κοινωνικά δίκτυα στο Βυζάντιο". Ανάθεση ατομικών εργασιών, διανομή βοηθητικού υλικού και επίλυση αποριών που σχετίζονται με το μάθημα. (2) Επισήμανση και τρόποι προσέγγισης και μελέτης των διαθέσιμων μεσαιωνικών πηγών (γραπτών και υλικών) που παρέχουν πληροφορίες για την Προσωπογραφία και τα κοινωνικά δίκτυα στο Βυζάντιο. (3) Επισήμανση και σχολιασμός της σχετικής σύγχρονης βιβλιογραφίας για την Προσωπογραφία και τα κοινωνικά δίκτυα στο Βυζάντιο (π.χ. βιογραφικά λεξικά και άλλες προσωπογραφικές δημοσιεύσεις). (4) Ανάδειξη των τρόπων προσέγγισης και χρησιμοποίησης της σύγχρονης τεχνολογίας για την επικουρία της μελέτης της Προσωπογραφίας και των κοινωνικών δικτύων στο Βυζάντιο (βλ. π.χ. τις προηγμένες και προσπελάσιμες από τους ενδιαφερόμενους ηλεκτρονικές βάσεις προσωπογραφικών δεδομένων). (5) Επισήμανση των ποικίλων προσωπικών αλληλεπιδράσεων αλλά και των ευρύτερων κοινωνικών δίκτυων που αναπτύχθηκαν σε διαφορετικές εποχές εντός των μεταβαλλόμενων γεωγραφικών και πολιτικών ορίων του Βυζαντινού κράτους και της κοινωνίας του (4ος - 15ος αι.). Μέρος Α': Πρώιμη βυζαντινή περίοδος (324-641). (6) Επισήμανση των ποικίλων προσωπικών αλληλεπιδράσεων αλλά και των ευρύτερων κοινωνικών δίκτυων που αναπτύχθηκαν σε διαφορετικές εποχές εντός των μεταβαλλόμενων γεωγραφικών και πολιτικών ορίων του Βυζαντινού κράτους και της κοινωνίας του (4ος - 15ος αι.). Μέρος Β': Μέση βυζαντινή περίοδος (641-1204). (7) Επισήμανση των ποικίλων προσωπικών αλληλεπιδράσεων αλλά και των ευρύτερων κοινωνικών δίκτυων που αναπτύχθηκαν σε διαφορετικές εποχές εντός των μεταβαλλόμενων γεωγραφικών και πολιτικών ορίων του Βυζαντινού κράτους και της κοινωνίας του (4ος - 15ος αι.). Μέρος Γ': Ύστερη βυζαντινή περίοδος (1204-1453). (8) Θα συγκριθούν τα κοινωνικά και πολιτισμικά πρότυπα και χαρακτηριστικά του Βυζαντίου με εκείνα των προκατόχων και των γειτόνων του. O λόγος γι’ αυτό είναι ότι το Βυζάντιο όφειλε εν μέρει τη δική του διακριτή ταυτότητα (πέραν βεβαίως της σημαντικής συμβολής της Ορθοδοξίας και λοιπών χριστιανικών δογμάτων / αιρέσεων) στο ελληνικό και (κυρίως) ρωμαϊκό ιστορικό, πολιτισμικό και θεσμικό παρελθόν καθώς και στις επαφές που αναπτύχθηκαν με τρίτους, οι οποίοι κατοικούσαν κοντά και πέρα από τα σύνορα της ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. (9) Θα καταδειχθούν οι εξαιρετικά ποικίλες και εν τέλει πολύπλοκες ενδοβυζαντινές ανθρώπινες σχέσεις και επαφές (π.χ. γάμοι, συγγένειες, φιλίες, δεσμοί πατρωνείας, λοιπές δεσμεύσεις, προσεγγίσεις και συμμαχίες, διοικητικές, οικονομικές, ιδεολογικές, εθνικές / φυλετικές, θρησκευτικές, γλωσσικές, προσωπικές συνδέσεις και άλλες μορφές επαφών μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών ελίτ και τάξεων, κληρικών και λαϊκών, εμπόρων και γραφειοκρατών, εθνικών και θρησκευτικών ομάδων), οι οποίες μάλιστα αναπτύσσονταν μέσω ποικίλων πολιτισμικών κατηγοριών και μορφών επικοινωνίας. Όλα αυτά διαμόρφωσαν τον ευρύτερο βυζαντινό κοινωνικό βίο καθώς και τις επιμέρους συλλογικές και ατομικές ταυτότητες, σε συνδυασμό προφανώς με τη σημαντική επίδραση των διαφόρων επίσημων κρατικών θεσμών και λειτουργιών (ή ακόμη και περισσότερο από τα τελευταία, σύμφωνα τουλάχιστον με κάποιους σύγχρονους μελετητές). (10) Θα παρουσιαστεί η λεγόμενη «ανάλυση των κοινωνικών δικτύων». Η τελευταία βασικά χαρτογραφεί τις σχέσεις και συναλλαγές μεταξύ ανθρώπων και ανθρώπινων ομάδων. Βεβαίως, όπως έχει σημειώσει ήδη η Margaret E. Mullett, οι σύγχρονες «ερευνητικές προσπάθειες εφαρμογής της θεωρίας των δικτύων σε κείμενα προνεωτερικών κόσμων και κοινωνιών έχουν έως τώρα ποικίλα αποτελέσματα». Επιπρόσθετα, είναι δύσκολο να αντιληφθούμε τα βυζαντινά δίκτυα μέσω των μάλλων περιορισμένων (όχι τόσο ποσοτικά) πληροφοριών σε σωζόμενα μεσαιωνικά αφηγηματικά έργα (π.χ. ιστορίες, χρονογραφίες, αγιολογικά κείμενα κ.ά.) και άλλα γραπτά και υλικά κατάλοιπα (π.χ. επιστολές, προνομιακά και λοιπά έγγραφα, πάπυροι, επιγραφές, σφραγίδες ιδιωτών, αξιωματούχων και τιτλούχων κ.ά.). (11) Παρουσίαση εργασιών, υποδείξεις και διορθώσεις, συζήτηση, επίλυση αποριών. (12) Παρουσίαση εργασιών, υποδείξεις και διορθώσεις, συζήτηση, επίλυση αποριών. (13) Παρουσίαση εργασιών, υποδείξεις και διορθώσεις, συζήτηση, επίλυση αποριών. Ανακεφαλαίωση και συμπεράσματα μαθήματος. Βασικοί στόχοι του συγκεκριμένου φροντιστηριακού μαθήματος αποτελούν η σεμιναριακή ανάλυση και διασάφηση των παραπάνω πληροφοριών, ερευνητικών εργαλείων και μεθόδων, ορολογιών, συνθηκών και περιορισμών. Eπίσης, η προετοιμασία και η μετέπειτα παρουσίαση σχετικών γραπτών εργασιών από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές. Κατά τη διάρκεια των συγκεκριμένων παρουσιάσεων θα πραγματοποιηθούν εποικοδομητικές συζητήσεις, οι οποίες θα συμβάλουν στην περαιτέρω κατανόηση των αντικειμένων της προσωπογραφίας και των κοινωνικών δικτύων του Βυζαντίου.

Βυζάντιο, Βυζαντινή αυτοκρατορία, βυζαντινός κόσμος, προσωπογραφία, κοινωνία, δίκτυα, κοινότητες, πόλεις, χωρία, κέντρα, γείτονες, αστικές, αγροτικές, τάξεις, ομάδες, αριστοκρατία, λαός, αγρότες, έμποροι, στρατιώτες, τεχνίτες, εργάτες, λειτουργοί, γραφειοκράτες, ελεύθεροι, δούλοι, πάροικοι, εξαρτημένοι, ανεξάρτητοι, αξιωματούχοι, ιεραρχία, θεσμοί, τίτλοι, αξιώματα, παροχές, απονομές, θεωρία δικτύων, σχέσεις, επαφές, συγγένειες, φιλίες, δεσμοί, προστασία, πατρωνία, συνδέσεις, διασυνδέσεις, οικογένειες, άνδρες, γυναίκες, παιδιά, γάμοι, επιγαμίες, Κράτος, Εκκλησία, μέλη, γόνοι, πρόγονοι, απόγονοι, τέκνα, ιδιώτες, κληρικοί, λαϊκοί, ιδιωτικός, δημόσιος, βίος, ταυτότητες, επαγγελματίες, θρησκεία, πεποιθήσεις, πληθυσμοί, κατάλογοι, λίστες, διαγράμματα, πηγές, εργαλεία, μέθοδοι, έννοιες, κείμενα, έγγραφα, πάπυροι, επιστολές, επιγραφές, σφραγίδες.

20-09-2018