ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Ειδικού Υποβάθρου / Κορμού

Το μάθημα προσφέρεται και σε φοιτητές προγραμμάτων ανταλλαγής.

Το μάθημα αποσκοπεί να δώσει μία ευρεία γνώση του αντικειμένου της διδασκαλίας και να βοηθήσει την ανάπτυξη της ικανότητας αναγνώρισης και χρονολόγησης των έργων της βυζαντινής ζωγραφικής, μέσω της παρατήρησης και της κριτικής σκέψης.

Στόχος του μαθήματος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με τη βυζαντινή ζωγραφική, δηλαδή την τέχνη που εκφράζεται με το ψηφιδωτό, τις τοιχογραφίες, τις φορητές εικόνες και τις μικρογραφίες χειρογράφων, έτσι να αποκτηθεί μία αναλυτική και αντιπροσωπευτική όψη της εξέλιξης της ζωγραφικής από τη νεκρική τέχνη του 3ου αι. έως την παλαιολόγεια, σε όλη την Αυτοκρατορία και πέρα από τα γεωγραφικά της όρια. Εξετάζονται εικονογραφικά και τεχνοτροπικά ζητήματα σε συνδυασμό με τη βυζαντινή πολιτική και την κοινωνία και επιπλέον σε συνεξέταση με τα εκάστοτε θεολογικά και δογματικά ζητήματα. Στην πορεία των μαθημάτων οι φοιτητές ενθαρρύνονται να εκφράσουν την άποψή τους, ώστε να αναπτύξουν την κριτική τους ικανότητα αναφορικά με την αναγνώριση και τη χρονολόγηση των παραδειγμάτων. Εβδομάδα #1 Εισαγωγή στην έννοια της Βυζαντινής Ζωγραφικής: ανάλυση των όρων, περιοδοποίηση, ο χώρος, ο χρόνος, η θρησκεία - ιδεολογία, η κοινωνία, η αισθητική θεώρηση. Νεκρική τέχνη: α. Η ζωγραφική των κατακομβών της Ρώμης (τέλη 2ου – αρχές 5ου αιώνα), β. Η ζωγραφική των τάφων της Θεσσαλονίκης (3ος – 6ος αι.) γ. Η ζωγραφική των νεκρικών παρεκκλησίων της κοπτικής Αιγύπτου (Bawit, El Bagawat, Saqqara) (5oς -7ος αι.). Εβδομάδα #2 Ψηφιδωτά δάπεδα 4ου – 7ου αι. μ.Χ.: Κέντρα παραγωγής, εργαστήρια κέντρου και περιφέρειας, παραγγελιοδότες (κοσμικοί – εκκλησιαστικοί), θεματολόγιο, εξέλιξη. Χωροχρονικό πλαίσιο: Ανατολικό Ιλλυρικό, ιταλική χερσόνησος, Κωνσταντινούπολη, Μ. Ασία, Συρία, Παλιστίνη, Β. Αφρική. 4ος – 7ος αι. μ.Χ. Εβδομάδα #3 Εντοίχιος ψηφιδωτός διάκοσμος (4ος – 7ος αι.): Επίσημη αυτοκρατορική – εκκλησιαστική τέχνη και θεολογικά ζητήματα. Σχολιασμός της θεματικής. Ψηφιδωτά Δύσης: Μιλάνο, Νεάπολη, Ρώμη, Ραβέννα. Ψηφιδωτά Κωνσταντινούπολης, Θεσσαλονίκης. Εβδομάδα #4 Εντοίχια ψηφιδωτά και τοιχογραφίες 5ου – 8ου αι. Παραδείγματα από Θεσσαλονίκη, Κύπρο, Σινά, Βηθλεέμ, Νάξο, Ρώμη, Castelseprio. Εικονογραφικά και τεχνοτροπικά ζητήματα, θεματικός εμπλουτισμός και διαμόρφωση νέων τάσεων. Εβδομάδα #5 Εικονογραφημένα (ιστορημένα) χειρόγραφα πρωτοβυζαντινής περιόδου: εισαγωγικά στοιχεία, η εξέλιξη των φορέων της γραφής από το 2ο αι. μ.Χ. και εξής, πάπυροι, περγαμηνοί κώδικες. Λειτουργία βιβλιογραφικών εργαστηρίων, γραφείς, μικρογράφοι και εργαλεία γραφής. Η παράδοση της Αλεξάνδρειας και της Αντιόχειας. Κοσμικά χειρόγραφα, εικονογραφημένη Βίβλος, εικονογραφημένα ευαγγέλια, πορφυροί κώδικες. Εξέταση παραδειγμάτων από επτά σωζόμενα χειρόγραφα. Χωροχρονικό πλαίσιο: Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, Κωνσταντινούπολη – 5ος, 6ος αι. Εβδομάδα#6 Φορητές εικόνες: ερμηνεία του όρου, σημασία και χρήση τους. Νεκρική λατρεία και πορτραίτα Φαγιούμ. Εγκαυστική τεχνική. Φορητές εικόνες προεικονομαχικής περιόδου, φορητές εικόνες εικονομαχικής περιόδου (Σινά, Ρώμη). Δογματικές και εικονογραφικές ερμηνείες. Τεχνοτροπία και χρονολόγηση. Ανεικονικός διάκοσμος: προεικονομαχικά και εικονομαχικά παραδείγματα. Ανατολίτικες αντιλήψεις και ισλαμική τέχνη. Κοσμικός διάκοσμος στο Παλάτι και στους λατρευτικούς χώρους. Παραδείγματα από το κέντρο και την περιφέρεια (Νάξος, Καππαδοκία, Ρώμη). Συνεξέταση παραδειγμάτων από ιστορημένα χειρόγραφα του 9ου αιώνα. Αρχή της μακεδονικής αναγέννησης. Γενικές αρχές του μετεικονομαχικού εικονογραφικού προγράμματος. Θεματικός εμπλουτισμός. Η θέση της Παναγίας και του Χριστού στο νέο εικονογραφικό πρόγραμμα. Χρονικό πλαίσιο (6ος – 10ος αι.). Εβδομάδα #7 Μεσοβυζαντινή περίοδος - η «αναγέννηση» των Μακεδόνων αυτοκρατόρων (867- γ΄ τέταρτο 11ου αι.). Πολιτική ιδεολογία - σχέση πολιτικής και εκκλησιαστικής εξουσίας. Μεγάλες αυτοκρατορικές δωρεές. Χορηγίες επισκόπων και αξιωματούχων. Νέα μοναστικά και επισκοπικά κέντρα και νέες καλλιτεχνικές τάσεις. Παραδείγματα Κωνσταντινούπολης και περιφέρειας (Μακεδονία, Θράκη, νότιος ελλαδικός και νησιωτικός χώρος, Μ. Ασία). Συγκρίσεις παραδειγμάτων μνημειακής ζωγραφικής με εικονογραφημένα χειρόγραφα. Εβδομάδα #8 Τύποι και εξέλιξη της απεικόνισης της Παναγίας στη βυζαντινή ζωγραφική: τυπολογία και σύνδεση με δογματικά ζητήματα, ιστορικά γεγονότα και μεγάλα προσκυνήματα. Παραδείγματα από τη μνημειακή ζωγραφική και τις φορητές εικόνες. Εβδομάδα #9 Μεσοβυζαντινή περίοδος - Κομνήνεια ζωγραφική (περ. 1080 – τέλη 12ου αιώνα): κλασική κομνήνεια, δυναμική κομνήνεια, υστεροκομνήνειο «βυζαντινό μπαρόκ» (παραδείγματα από Κωνσταντινούπολη, Θράκη, Μακεδονία, Κύπρο). Η ακτινοβολία της κομνήνειας παράδοσης εκτός ορίων της βυζαντινής επικράτειας (Ρωσία, Σικελία, Βενετία). Ιδεολογικός και καλλιτεχνικός προσδιορισμός. Εβδομάδα #10 Η ζωγραφική της Υστεροβυζαντινής περιόδου: α) Η ζωγραφική του 13ου αι. Η τέχνη της διασποράς και της μετάβασης. Παραδείγματα από τη Θεσσαλονίκη, τη Σερβία και την Άρτα. Η διαμόρφωση των νέων τάσεων. β) Η ζωγραφική της εποχής της παλινόρθωσης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας (μετά το 1261) – η παλαιολόγεια αναγέννηση. Εβδομάδα #11 Η παλαιολόγεια ζωγραφική: Η τέχνη στα χρόνια του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου (1282-1328). Η καλλιτεχνική παραγωγή της Θεσσαλονίκης και η ακτινοβολία της (1290 - 1320). Η Κωνσταντινούπολη και η Μονή της Χώρας. Επώνυμοι καλλιτέχνες και ενυπόγραφα έργα. Θεσσαλονικείς καλλιτέχνες στη σερβική αυλή (1308-1320). Εβδομάδα #12 Η παλαιολόγεια ζωγραφική (2): Η μνημειακή ζωγραφική στο Μυστρά: θεματική και σύνδεση με την Κωνσταντινούπολη. Βυζαντινή μνημειακή ζωγραφική και φορητές εικόνες στη Ρωσία: η περίπτωση του Θεοφάνη του Έλληνα. Γενική αποτίμηση της παλαιολόγειας ζωγραφικής – η θέση της στην τέχνη της Ευρώπης και η σημασία της στη διαμόρφωση της τέχνης μετά το Βυζάντιο. Εβδομάδα #13 Επίσκεψη στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού με έμφαση στα εκθέματα που σχετίζονται με τις παραδόσεις (ψηφιδωτά δάπεδα, αποσπασμένες τοιχογραφίες, φορητές εικόνες).

19-11-2013