ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Ι (324-1081)

Ειδικού Υποβάθρου / Κορμού

Το μάθημα προσφέρεται και σε φοιτητές προγραμμάτων ανταλλαγής.

Σκοπός του μαθήματος είναι η επισήμανση και ανάλυση των κυριότερων πολιτικών εξελίξεων και κοινωνικών μεταβολών που σημειώθηκαν στον ελληνορωμαϊκό κόσμο της Μεσογείου από τα τέλη του 3ου έως και τον 11ο αι. μ.Χ. Οι συγκεκριμένες δραματικές αλλαγές διαμόρφωσαν νέες κοινωνικές συνθήκες και ένα διαφορετικό διεθνές περιβάλλον. Αρχικά οδήγησαν, άλλοτε γρήγορα και βίαια και σε ορισμένους τομείς αργά και προοδευτικά, στη μετάβαση από τους ύστερους αρχαίους στους μεσαιωνικούς χρόνους (3ος - 7ος αι.). Μετέβαλλαν εντελώς τα πολιτικά σύνορα, τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, την κοσμοαντίληψη και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων στην προαναφερθείσα γεωγραφική περιοχή. Θα αναλυθούν τα σπουδαιότερα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα που σημειώθηκαν στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας αλλά και στις παρυφές της και στις σχέσεις της με τους γειτονικούς της λαούς και κράτη από την εποχή της μονοκρατορίας του πρώτου χριστιανού Ρωμαίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Α´ (324-337) μέχρι την άνοδο του Αλεξίου Α´ Κομνηνού στο βυζαντινό θρόνο (1081). Στα πλαίσια του μαθήματος σκιαγραφούνται οι αλλαγές που σημειώθηκαν στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας τον 4ο αι., η πτώση της ρωμαϊκής Δύσης τον 5ο αι., η μερική και πρόσκαιρη ιουστινιάνεια reconquista κατά τον 6ο αι. και η μετέπειτα πτώση της ελληνορωμαϊκής Ανατολής κατά τον 7ο αι. Παρουσιάζονται επίσης τα βασικά στοιχεία της πολιτικής θεωρίας αλλά και της διοικητικής, οικονομικής και στρατιωτικής οργάνωσης του κράτους αυτής της περιόδου, τα οποία μεταβλήθηκαν ριζικά και επανειλημμένα από τον 4ο έως τον 11ο αι. Επισημαίνονται επίσης οι σπουδαιότερες μεταβολές σε όλες τις πτυχές του κοινωνικού βίου με έμφαση στην περιγραφή της αργής και σταδιακής αλλά τελικά απόλυτης επιβολής του χριστιανισμού έναντι της παλαιάς θρησκείας, των ποικίλων ενδοχριστιανικών διαμαχών, του προοδευτικού εξελληνισμού του ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, αλλά και της παρακμής των αστικών του κέντρων και της κάμψης των οικονομικών δραστηριοτήτων στον παλαιό ρωμαϊκό κόσμο. Επίσης, αναδεικνύονται οι λόγοι της επιβίωσης της αυτοκρατορίας μετά την επέκταση του Ισλάμ και των Αράβων αλλά και των σλαβικών και βουλγαρικών εγκαταστάσεων κατά τον 7ο αι. Τέλος, αναλύεται η ισχυροποίηση της αυτοκρατορίας κατά τον 10ο αι. και τις αρχές του 11ου αι. και οι αιτίες της γρήγορης κάμψης της μετά τα μέσα του 11ου αι.

Στόχος του μαθήματος είναι οι φοιτητές να κατανοήσουν τις αιτίες και την πορεία της μετάβασης από την ενιαία ύστερη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία στη μεσαιωνική Ρωμανία της Ανατολής, δηλαδή στη Βυζαντινή αυτοκρατορία (τέλη 3ου - 7ος αι.). Επιπρόσθετα, θα αφομοιώσουν τις μεταγενέστερες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές που σημειώθηκαν στη Χερσόνησο του Αίμου και στον ανατολικό Mεσογειακό κόσμο κατά τους 7ο - 11ο αι., καθώς αυτές μετέβαλλαν δραστικά και μόνιμα το διεθνές περιβάλλον και τις ευρύτερες συνθήκες στη συγκεκριμένη περιοχή. Τέλος, οι φοιτητές θα εξοικειωθούν με τις βασικές πηγές της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου. Εβδομάδα #1 Η μετάβαση από τη Ρώμη στο Βυζάντιο (3ος - 4ος αι. μ.Χ.) : Η μεγάλη κρίση του Ρωμαϊκού κράτους κατά τον 3ο αι. Τα ανορθωτικά μέτρα, οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις, η θεσμοθέτηση της διάκρισης πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας, το πολιτειακό σύστημα της Τετραρχίας, το τέλος της περιόδου του principatus και η εγκαθίδρυση του καθεστώτος δεσποτείας (dominatus) από τον Διοκλητιανό (284-305). Ένας απόλυτος μονάρχης και ένα νέο συγκεντρωτικό κράτος. Oι βασικοί συντελεστές της βυζαντινής ιστορίας (το ρωμαϊκό υπόβαθρο και η διάσταση Δύσης - Ανατολής, οι οικονομικές μεταβολές, η επίδραση του ελληνισμού, η εδραίωση του χριστιανισμού). Οι περιοχές της αυτοκρατορίας. H επίσημη και η σύγχρονη oνομασία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Οι άμεσες και έμμεσες πηγές της πρώιμης βυζαντινής περιόδου (ca. 324-641). Οι περίοδοι της βυζαντινής ιστορίας. Οι αυτοκράτορες και οι αυτοκρατορικές δυναστείες από τον 4ο έως τον 11ο αι. Εβδομάδα #2 Ο Κωνσταντίνος Α´ ως μονοκράτορας (324-337) και η δεύτερη δυναστεία των Φλαβίων (306/24-363) : Oι πηγές και οι αυτοκράτορες του 4ου αι. Οι μεγάλες κεντρικές διοικητικές και στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις του Κωνσταντίνου. Η δημιουργία ενός κολοσιαίου γραφειοκρατικού κράτους εις βάρος της τοπικής αυτοδιοίκησης των πόλεων. Η αυτοκρατορική εύνοια έναντι του χριστιανισμού. H επιλογή της ίδρυσης και τα εγκαίνια της Altera Roma / Κωνσταντινούπολης (324-330) στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου. Η σταδιακή επιβολή της Κων/πολης ως πρωτεύουσας του κράτους και μοναδικής και αδιαμφισβήτητης αυτοκρατορικής έδρας έναντι της Αντιόχειας, της Αλεξάνδρειας και άλλων αστικών κέντρων. Εβδομάδα #3 Οι διάδοχοι του Κωνσταντίνου Α´: Οι αυτοκράτορες Κωνστάντιος Β´ (337-361), Ιουλιανός (361-363), Ιοβιανός (363-364). Η ισχυροποίηση της Εκκλησίας, η σταδιακή παρακμή των πόλεων, και η αποτυχημένη εθνική αντίδραση επί Ιουλιανού. Οι αυτοκράτορες Βαλεντινιανός Α´ (364-375) στη Δύση και Βάλης (364-378) στην Ανατολή. Η ρωμαϊκή καταστροφή στην Αδριανούπολη (378) και η γοτθική διείσδυση στο εσωτερικό του κράτους. Εβδομάδα #4 Η Θεοδοσιανή δυναστεία, οι Γότθοι και ο χριστιανισμός : Οι πρώτοι χριστιανοί αυτοκράτορες που δεν ήταν μεγάλοι ποντίφηκες: Γρατιανός στη Δύση και Θεοδόσιος Α´ (379-395). Η προοδευτική ισχυροποίηση και επιβολή του χριστιανισμού και τα κρατικά μέτρα κατά της παλαιάς εθνικής θρησκείας (τέλη 4ου αι.). Η διαίρεση της αυτοκρατορικής αρχής από τον Θεοδόσιο Α´ (395), η σημασία και οι ιστορικές της συνέπειες. Οι χριστολογικές διαμάχες, ο ορισμός της ορθοδοξίας, η σύγκρουση των πατριαρχείων και οι τέσσερις πρώτες Οικουμενικές σύνοδοι. Εβδομάδα #5 Η Ανατολή υπό δικό της αυτοκράτορα : Oι πηγές και οι αυτοκράτορες του 5ου αι. Αρκάδιος (395-408) στην Ανατολή και Ονώριος (395-425) στη Δύση. Οι διαμάχες των επιτρόπων και οι βαρβαρικές εισβολές. Ο Θεοδόσιος Β´ (408-450) και τα κυριότερα γεγονότα και επιτεύγματα της βασιλείας του (Θεοδοσιανό τείχος, πανεπιστήμιο Κων/πόλεως, Codex Theodosianus κλπ.). Η διαμόρφωση του πολιτεύματος στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας κατά την πορεία του 5ου αι. και εξής. Πολιτειακοί παράγοντες (σύγκλητος, δήμοι, στρατός, Εκκλησία). Ο αυτοκρατορικός τίτλος και η αυτοκρατορική ανάδειξη. Εβδομάδα #6 Η πτώση της ρωμαϊκής Δύσης (395-476) και η σταθεροποίηση της Ανατολής κατά τον 5ο αι. : Οι βαρβαρικές εισβολές στο βόρειο σύνορο του Ρήνου και του Δούναβη. Οι διεισδύσεις και εγκαταστάσεις στο εσωτερικό του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας. Η διάσπαση και η πτώση της ρωμαϊκής Δύσης (395-476) και η αντίδραση της ρωμαϊκής Ανατολής. Οι Ούννοι και ο Αττίλας. Τα γοτθικά, το φραγκικό και τα λοιπά βαρβαρικά βασίλεια. Οι διαφορετικές οπτικές της σύγχρονης έρευνας για τις γερμανικές εισβολές. Εβδομάδα #7 Ο Αναστάσιος Α´ (491-518), ο Ιουστινιανός Α´ (527-565) και οι διάδοχοί του : Oι πηγές και οι αυτοκράτορες του 6ου αι. Τα θετικά αποτελέσματα της αναστασιάνειας πολιτικής και η ιουστινιάνεια reconquista. Πολιτική θεωρία και στόχοι του Ιουστινιανού Α´. Η στάση του Νίκα. Ο Βελισάριος, ο Ναρσής και η μερική ανάκτηση της πρώην ρωμαϊκής Δύσης. O Τριβωνιανός, η κωδικοποίηση των νόμων και το νέο νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού (Codex Iustinianus, Digesta, Ιnstitutiones, Nεαρές, Έδικτα). Η Αγία Σοφία και το λοιπό οικοδομικό έργο του Ιουστινιανού. Η θρησκευτική πολιτική του δεσποτικού Ιουστινιανού και το τελικό πλήγμα κατά της παλαιάς θρησκείας. Τα επιτεύγματα και η βαριά κληρονομιά των επιλογών του Ιουστινιανού για τους διαδόχους του. Ο αυτοκράτορας Μαυρίκιος (582-602) και η πτώση του. Οι πρώτες αβαροσλαβικές επιδρομές στα Βαλκάνια. Εβδομάδα #8 Το Βυζάντιο κατά τον 7ο αι. Η οριστική μετάβαση από την ύστερη αρχαιότητα στους μεσαιωνικούς χρόνους : Οι πηγές των «σκοτεινών αιώνων» (7ος - 9ος αι.) και η δυναστεία του Ηρακλείου. O βυζαντινο-περσικός πόλεμος επί «τυράννου» Φωκά (602-610) και αυτοκράτορα Ηρακλείου (610-641). Οι ανατολικές επαρχίες του κράτους και ο μονοφυσιτισμός. Η εμφάνιση των Αράβων και του Ισλάμ. Η πτώση της ελληνιστικής και ελληνορωμαϊκής Ανατολής και της βυζαντινής Αφρικής και η α´ αραβική πολιορκία της Κων/πολης (674-678). Οι σλαβικές εγκαταστάσεις στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αι. και οι συνέπειές τους. Η εγκατάσταση των Βουλγάρων στη Χερσόνησο του Αίμου. Καταστροφές πόλεων και υποχώρηση του αστικού βίου. Ο προοδευτικός «εξαγροτισμός» και εξελληνισμός της αυτοκρατορίας. Η υποχώρηση της παιδειας. Μία νέα αγροτική κοινωνία. Οι διεθνείς προκλήσεις και τα εσωτερικά προβλήματα της αυτοκρατορίας κατά τον 7ο αι. οδηγούν σε ποικίλες δραστικές αλλαγές. Εβδομάδα #9 Η εποχή των Ισαύρων : Oι πηγές και οι αυτοκράτορες του 8ου αι. Οι μεταρρυθμίσεις των αυτοκρατόρων Λέοντος Γ´ (717-741) και Κωνσταντίνου Ε (741-775). Μία νέα διοικητική και στρατιωτική οργάνωση (7ος - 8ος αι.) Οι «στρατηγίες» του 7ου αι., το μετέπειτα «θεματικό σύστημα» και η στρατιωτικοποίηση της επαρχιακής διοίκησης. Ένα νέο σύστημα άμυνας και στρατολόγησης. Η «Εκλογή» των Ισαύρων. Η α´ χρονική περίοδος (726-787) της Εικονομαχίας (λόγοι και συνέπειες της έριδας). Οι συγκρούσεις με τους Άραβες και η β´ αραβική πολιορκία Κων/πολης (717-718). Η σύγκρουση με τους Βουλγάρους. Η πολιτική εξασθένιση του Βυζαντινού κράτους στα τέλη του 8ου αι. και η ενίσχυση των Φράγκων. Ο Καρλομάγνος και η βυζαντινο-φραγκική διαμάχη για τον αυτοκρατορικό τίτλο. Εβδομάδα #10 Το Βυζάντιο κατά τον 9ο αι. : Οι πηγές και οι αυτοκράτορες του 9ου αι. Ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α´ (802-811) και οι «κακώσεις» του κατά τον Θεοφάνη. Ο Κρούμος και οι Βούλγαροι. Η έναρξη της β´ χρονικής περιόδου της Εικονομαχίας επί Λέοντος Ε´ (813-820). Οι αυτοκράτορες της δυναστείας του Αμορίου (820-867). Το τέλος της εικονοκλαστικής διαμάχης (843). Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ´ (842-867) και ο εκχριστιανισμός των Σλάβων. Το ιεραποστολικό έργο των Θεσσαλονικέων αδελφών Κυρίλλου και Μεθοδίου. Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων. Ο λόγιος πατριάρχης Φώτιος και το Φωτίειον Σχίσμα. Εβδομάδα #11 H Mακεδονική δυναστεία και η ισχυροποίηση της αυτοκρατορίας : Οι πηγές για τον 10ο αι. Η αιματηρή άνοδος του ιδρυτή της δυναστείας Βασιλείου Α´ και η αντιμετώπισή της από τις πηγές. Ο ναυτικός και χερσαίος αγώνας με τους Άραβες. Οι διάδοχοι του Βασιλείου Α´ και οι σχέσεις με τους Βουλγάρους του Συμεών. Οι «Νεαρές» των αυτοκρατόρων της Μακεδονικής δυναστείας για τη γη και τους στρατιώτες. Η πληθυσμιακή, οικονομική και στρατιωτική ισχυροποίηση του Βυζαντίου κατά τον 10ο αι. Η καππαδοκική και αρμενο-παφλαγονική αριστοκρατία. Η βυζαντινή επέκταση στο Αιγαίο, στην Ανατολή και στη Χερσόνησο του Αίμου επί αυτοκρατόρων Νικηφόρου Β´ Φωκά (963-969) και Ιωάννη Α´ Τζιμισκή (969-976). Εβδομάδα #12 Ο βυζαντινός 11ος αι. Από την ισχύ και την ευμάρεια στην κρίση : Οι πηγές και οι αυτοκράτορες του 11ου αι. Το απόγειο της βυζαντινής ισχύος : Βασίλειος Β´ (976-1025). Ο τσάρος Σαμουήλ και η υποταγή των Βουλγάρων. Η πρόσκαιρη βυζαντινή ισχυροποίηση στη νότια Ιταλία. Η νομοθεσία του Βασιλείου και η αποδυνάμωση της καππαδοκικής αριστοκρατίας και οι συνέπειές της. Το βάρος της κληρονομιάς και των πολιτικών επιλογών του Βασιλείου Β´ στους διαδόχους του. Η εποχή της ευμάρειας και η διαμάχη «πολιτικού» και «στρατιωτικού γένους». Το Σχίσμα του 1054. Το τέλος της Μακεδονικής δυναστείας και η πολιτική αστάθεια στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας. Η υπονόμευση της στρατιωτικής ισχύος του Βυζαντίου. Η παρακμή του «θεματικού» στρατού και η πρόσληψη μισθοφορικών δυνάμεων. Οι νέοι εχθροί στην Ανατολή (Σελτζούκοι Τούρκοι, Τουρκομάνοι), στα Βαλκάνια (Πετσενέγοι) και στην Ιταλία (Νορμανδοί). Η μάχη του Μαντζικέρτ (1071) και οι λόγοι της πολιτικής κατάρρευσης της αυτοκρατορίας κατά τη δεκαετία του 1070. Η άνοδος του Αλεξίου Α´ και της δυναστείας των Κομνηνών (1081). Εβδομάδα #13 Ανακεφαλαίωση και συμπεράσματα μαθήματος : Συζήτηση. Γενικές οδηγίες για τις εξετάσεις.

Βυζάντιο, Ρώμη, Γότθοι, Πέρσες, Άβαροι, Σλάβοι, Βούλγαροι, Άραβες, Τούρκοι, Κωνσταντινούπολη, Κωνσταντίνος, Θεοδόσιος, Ιουστινιανός, Ηράκλειος, Ίσαυροι, Μακεδονική δυναστεία, αυτοκρατορία, χριστιανισμός, Εικονομαχία, κράτος, Εκκλησία, διοίκηση, κοινωνία, θέματα

02-07-2015