ΕΙΔΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ:Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΩΜΩΔΙΑ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ

Ειδικού Υποβάθρου / Κορμού

Να εξοικειωθούν με τους βασικούς σταθμούς της ιστορίας του νέου ελληνικού κράτους (19ος) και του τρόπου που διαπλέκονται με τη θεμελίωση της θεατρικής τέχνης. Να οργανώσουν το διάγραμμα των εξελίξεων (γεγονότα, δραματουργοί, θεατρικά οικοδομήματα, θεσμοί, κ.ά.) και να αντιληφθούν τις συνέπειες ακόμα και μέχρι σήμερα. Να διαπιστώσουν τα χαρακτηριστικά των έργων που αποτυπώνουν το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γράφονται και να οξύνουν την κρίση τους γύρω από τη σχετικότητα των όρων «εξευρωπαϊσμός», «αρχαιολατρία», «ηθογραφία» κλπ. Να ασκηθούν στην αναζήτηση της φωνής των κειμένων (δράματα και θεωρητικά κείμενα) ως ιστορικές μαρτυρίες μιας συγκεκριμένης εποχής και ενός τόπου. Να δημιουργήσουν συγκριτολογικούς άξονες ανάμεσα στην ελληνική και την ευρωπαϊκή κωμωδιογραφία. Κ.ά.

Το μάθημα παρακολουθεί την πορεία της ελληνικής κωμωδίας από τις προεπαναστατικές ζυμώσεις –με ορόσημο την έκδοση των Κορακιστικών του Ιάκωβου Ρίζου Νερουλού (1813) –μέχρι τον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο. Εξετάζεται το ιστορικό πλαίσιο της εμφάνισης αντιπροσωπευτικών έργων (του Α. Σούτσου, του Μ. Χουρμούζη, του Α.Ρ. Ραγκαβή, του Α. Βλάχου, του Δ. Κορομηλά, κ.ά.), ο μετεωρισμός των κωμωδιογράφων ανάμεσα στο αρχαιοελληνικό (Αριστοφάνη) και τα ευρωπαϊκά πρότυπα (Μολιέρο, Γκολντόνι,Λαμπίς), καθώς και η σημασία των κωμωδιών στην θεμελίωση και την εξέλιξη της θεατρικής τέχνης στην Ελλάδα. Διάγραμμα μαθημάτων 1. Εισαγωγικά – Μεθοδολογικά – Βιβλιογραφικά ζητήματα Η ύλη και οι στόχοι του μαθήματος. Πηγές – μαρτυρίες: πως μελετάμε την Ιστορία; Τα προβλήματα στην ‘κατάτμηση’ του ιστορικού χρόνου για τις αναγκαίες ταξινομήσεις και οι περιορισμοί λόγω της διερεύνησης ενός επιστημονικού αντικειμένου. Γιατί νεοελληνική κωμωδία; Χρονικό πλαίσιο. Η έρευνα μέχρι σήμερα. Σχολιασμός του διαγράμματος μαθημάτων. Ζητήματα αξιολόγησης. 2. Το ιστορικό πλαίσιο κατά την ανάδυση της θεατρικής τέχνης στη νεότερη Ελλάδα Σύντομη επισκόπηση του ευρωπαϊκού και του ελληνικού Διαφωτισμού. Η κωμωδία στην Ευρώπη μέχρι το 18ο αι. Η πρώτη επαφή των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας με την τέχνη του θεάτρου στα χρόνια του ελληνικού Διαφωτισμού. Οι ευρωπαϊκές κατακτήσεις στο χώρο της κωμωδίας: από τους Ιταλούς ουμανιστές του τέλους του 15ου αι. μέχρι την ηθογραφική παραγωγή του Γκολντόνι. Οι κρητικές κωμωδίες και τα πρότυπά τους (Κατζούρμπος, Στάθης, Φουρτουνάτος). 3. Οι πρώτοι κωμωδιογραφικοί πειραματισμοί στην ελληνική γλώσσα Η κινητήρια ώθηση από τη μεταφραστική παραγωγή και η διακίνηση χειρόγραφων και έντυπων κωμωδιών του Μολιέρου και του Γκολντόνι. Ο μετεωρισμός ανάμεσα στους δύο μεγάλους κωμωδιογράφους της Ευρώπης. Τα Φαναριώτικα και Επτανησιακά κείμενα. Οι αρχικοί αυτοσχεδιασμοί στη σύνθεση πρωτότυπων κωμωδιών: ο Αλεξανδροβόδας ο ασυνείδητος (1785), του Γεωργίου Ν. Σούτσου και ο Χάσης (1795), του Δημητρίου Γουζέλη. Το πρόβλημα της αφομοίωσης του Αριστοφάνη: Τα κορακιστικά (1813) του Ι. Ρ. Νερουλού. Η αντίθεση ηθογραφικής και δεοντολογικής κωμωδίας: Ο Φιλάργυρος κατά τον Μολιέρον (1816) του Κων. Οικονόμου. 4. Η ηθογραφική τάση στην πρώτη μετεπαναστατική περίοδο Η ανάδυση της ιδέας του «Εθνικού Θεάτρου» και κατ’ επέκταση της «εθνικής κωμωδίας». Τα Νεοκλασικά ιδεώδη στις πρώτες προσπάθειες των Ελλήνων λογίων. Η διάσταση των εγχώριων θεωρητικών διατυπώσεων με τις ευρωπαϊκές ρομαντικές αντιλήψεις στο ξεκίνημα του 19ου αι. Ο ρόλος της νεοελληνικής κωμωδίας στην αδιαμόρφωτη ελληνική κοινωνία της μεταβατικής περιόδου. Ο άσωτος (1830), του Α. Σούτσου, Ο Λεπρέντης (1835), Ο τυχοδιώκτης (1835) και Ο υπάλληλος (1836) του Μ. Χουρμούζη. Οι ντοπιολαλιές στο επίκεντρο του ηθογραφικού προβληματισμού: Η Βαβυλωνία (1836), του Δ. Κ. Βυζάντιου. Η κορύφωση του ηθογραφικού ενδιαφέροντος στον Μισέ Κωζή (1848), κωμωδία ανώνυμου συγγραφέα που εκδίδεται στην Κωνσταντινούπολη. 5. Η υπόδειξη του αριστοφανικού προτύπου και η προβληματική ένταξή του στην παράδοση της νεοελληνικής κωμωδίας Η συνεύρεση Αριστοφάνη και Μολιέρου στις πρώιμες κωμωδίες: από τα Κορακιστικά του Νερουλού, στη Γυναικοκρατία (1841), του Βυζάντιου. Η προσπάθεια αναβίωσης των δομικών και μετρικών σχημάτων του Αριστοφάνη και το πρόβλημα της πολιτικής σάτιρας: Του Κουτρούλη ο γάμος (1845), του Α. Ρ. Ραγκαβή. Η ρομαντική ανατρεπτική σάτιρα ερωτοτροπεί με τον Αριστοφάνη: Το Συνταγματικόν Σχολείον (1852), η τελευταία κωμωδία του Α. Σούτσου. Μεταφράσεις, διασκευές και παραστάσεις: Ο Πλούτος του Χουρμούζη. 6. Η επικράτηση του μολιερικού προτύπου και η εδραίωση της διδακτικής λειτουργίας της εγχώριας κωμωδίας σύμφωνα με τη Νεοκλασική παράδοση Το δίλημμα της ελληνικής λογιοσύνης ανάμεσα στον αρχαϊσμό και τον εξευρωπαϊσμό. Νέα ζητήματα εθνικής ταυτότητας. Ο εκσυγχρονισμός της νεοελληνικής κοινωνίας και το πρότυπο του Αρχοντοχωριάτη: Ο μνηστήρ της Αρχοντούλας (1859), του Ραγκαβή. Το πρόβλημα της χειραφέτησης των γυναικών και Αι κερατσίτσαι του Λάκωνος. Ο Μολιερισμός του Άγγελου Βλάχου: Η κόρη του παντοπώλου (1871) και Γαμβρού πολιορκία (1871). Ο Φλύαρος (1869) του Σ. Καρύδη. 7. Το αίτημα εξευρωπαϊσμού και η εισβολή της ψυχαγωγικής κωμωδίας Ο ρόλος των ψυχαγωγικών μονόπρακτων κωμωδιών στις παραστάσεις των ελληνικών θιάσων. Οι θεωρητικές θέσεις και τα δραματουργικά γυμνάσματα του Α. Βλάχου: η ταλάντωση ανάμεσα στη διδακτική και ψυχαγωγική λειτουργία της κωμωδίας. Η εισβολή του γαλλικού βωντβίλ στην Αθήνα στις αρχές της δεκαετίας του 1870 και η εκτόπιση του Μολιερικού προτύπου. Τα θερινά θέατρα και το δυνάμωμα των επαγγελματικών θιάσων. Οι εγχώριοι πειραματισμοί στη μυθολογική παρωδία: η Σεμέλη (1873), του Σπ. Βασιλειάδη, το Διός επίσκεψις (1874), του Α. Ρ. Ραγκαβή και Ο Ζεύς Μωάμεθ ή έβρεξε παρά τον Βόσπορον (1888) του Ιλαρίωνος. 8. Οι πρώτοι πειραματισμοί στην αστική ηθογραφία Η γαλλική κωμωδία του 19ου αι.: αναδρομή στις καταβολές του Βουλεβάρτου - η αστική ηθογραφία του Ευγένιου Σκριμπ και του Ευγένιου Λαμπίς. Η ανάδυση της πρώτης ελληνικής αστικής τάξης στα χρόνια του Τρικούπη και η αναζήτηση νεοτερικών ευρωπαϊκών προτύπων. Ο Δ. Κορομηλάς παίρνει τη σκυτάλη των μονόπρακτων κωμωδιών από τον Α. Βλάχο. Η κοσμική ερασιτεχνία. Δ. Κορομηλά, Βακχίς, μίμος εις πράξεις τρεις, Εφημερίς, 13 Μαρτίου – 14 Απριλίου 1888. Ξανά το ζήτημα της γλώσσας στη δραματουργία και στην σκηνική πράξη. 9. Το Κωμειδύλλιο ανάμεσα στο γαλλικό βωντβίλ και στην εγχώρια ηθογραφία Τα λαογραφικά ενδιαφέροντα της γενιάς του 1880. Τα πρώτα βήματα για την αφομοίωση της ευρωπαϊκής μουσικής και οι εγχώριες κωμωδίες «μετ’ ασμάτων». Η τύχη της Μαρούλας (1889), του Δ. Κορομηλά: το αθηναϊκό κωμειδύλλιο και η αποτύπωση ταξικών και πολιτισμικών αντιθέσεων. Η πρώτη ακμή του ελληνικού θεάτρου μέσω της κωμειδυλλιακής σκηνής. Ο Μπαρμπαλινάρδος ή Το τέλος της Μαρούλας (1890), του Δημητρίου Κόκκου. 10. Η αθηναϊκή Επιθεώρηση: Σάτιρα χωρίς ανατρεπτική διάθεση Η άνθηση της δημοσιογραφικής σάτιρας στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι. Η σύγχυση ανάμεσα στη ρομαντική σάτιρα και στην αριστοφανική κωμωδία. Η εμφάνιση της αθηναϊκής επιθεώρησης και ο σχολιασμός της επικαιρότητας στη σκηνή: Λίγο απ’ όλα (1894) του Μίκιου Λάμπρου. Τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Ο μηχανισμός τυποποίησης των ετήσιων επιθεωρήσεων. Οι τύποι του Κομπέρ. 11. Ο Αριστοφάνης ως άλλοθι της Επιθεώρησης Ο Γεώργιος Σουρής ως νεοελληνική ενσάρκωση του Αριστοφάνη: Η ‘ακατάλληλη’ για κυρίες παράσταση των Νεφελών και η Χειραφέτησις. Η συνάρτηση του γυναικείου κινήματος με την άνθηση των ακατάλληλων παραστάσεων των ‘γυναικείων’ κωμωδιών του Αριστοφάνη. Ο Αριστοφάνης ως υπέρμαχος του ιδεολογικού κομφορμισμού και η εγκαινίαση της εποχής των ετήσιων επιθεωρήσεων. 12. Ο θρίαμβος του Βουλεβάρτου Αστικός εκσυγχρονισμός: από τον Σπ. Τρικούπη στον Ελ. Βενιζέλο. Οι διάδοχοι του Κορομηλά και Η βεγγέρα (1894) του Ηλία Καπετανάκη. Η καθιέρωση του Βουλεβάρτου από την πρωτοποριακή Νέα Σκηνή του Κων. Χρηστομάνου. Η υιοθέτηση των εξελιγμένων ευρωπαϊκών ηθών και η μόδα των ‘ακατάλληλων’ ευρωπαϊκών φαρσών. Βουλεβάρτο και νεοελληνικός εξευρωπαϊσμός. 13. Από την εμφάνιση της «Πανελλήνιας κωμωδίας» μέχρι την «Εθνική και Κοσμοπολίτικη Ηθογραφία» Ανασκόπηση της πορείας της ελληνικής κωμωδίας μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα: τα πρότυπα, οι βασικοί σταθμοί, τα χαρακτηριστικά έργα και οι εξελίξεις που οδηγούν στην κωμωδιογραφία του 20ου αιώνα. Οι τολμηρές διαθέσεις στα έργα του Γρ. Ξενόπουλου: Ο Ψυχοπατέρας, σύγχρονη αθηναϊκή κωμωδία (comédie) σε τρεις πράξεις, (πρώτη παράσταση 1895).

06-07-2018