ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ

Ειδικού Υποβάθρου / Κορμού

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές θα: 1. γνωρίζουν τη διαχρονική εξέλιξη των θεωρητικών σκέψεων περί επινόησης/ «ανακάλυψης» της παιδικής ηλικίας, καθώς και τις βασικές σύγχρονες απόψεις για το ζήτημα. 2. γνωρίζουν τους βασικούς άξονες του θεωρητικού προβληματισμού γύρω από τη σχέση του κινηματογράφου και της παιδικής ηλικίας,

Γενική περιγραφή του μαθήματος Η παιδική ηλικία αποτελεί μια ρευστή έννοια, η οποία σήμερα υπό το φως των νεότερων θεωρητικών αναζητήσεων γύρω από τη μελέτη της, αποδεσμεύεται από το μονοσήμαντο βιολογικό προσδιορισμό του παιδιού, μεταφέρει το ενδιαφέρον στα πεδία του χώρου, του χρόνου και του πολιτισμού και κατά συνέπεια προσεγγίζεται και ως κοινωνικό και πολιτισμικό φαινόμενο, με έμφαση σε στοιχεία που αναδεικνύουν τη θέση της – συγχρονικά και διαχρονικά – σε σχέση με τους ενήλικες αλλά τις κοινωνικές δομές. Η οικογένεια, η υποχρεωτική φοίτηση, η εργασία, οι ανισότητες, τα δικαιώματα και η βία, η περιορισμένη συμμετοχή στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή αποτελούν πεδία μελέτης, τα οποία αναδεικνύουν τόσο τις κοινωνικοπολιτισμικές συνθήκες, μέσα στις οποίες η παιδική ηλικία συγκροτείται, διατηρείται και μεταβάλλεται όσο και τη συμβολή του λόγου των ενηλίκων στην κατασκευή της. Ως έννοια ρευστή, νοηματοδοτείται με σημείο αναφοράς τον ενήλικο, καθώς είναι εκείνος που κατασκευάζει το περιεχόμενο, τα πλαίσια και τα όρια της αποδοχής της. Τεμνόμενη από αναλυτικές κατηγορίες, όπως το φύλο, η κοινωνική τάξη, η εθνότητα και ενταγμένη σε ποικίλα συστήματα αξιών προσδοκιών και αντιλήψεων, η έννοια της παιδικής ηλικίας αποκτά διαφορετικό περιεχόμενο ανάλογα με τα ιστορικά, κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προκύπτουν διαφορετικές εμπειρίες βίωσής της, δηλαδή «διαφορετικές» παιδικές ηλικίες, που δημιουργούν μια συγχρονική και διαχρονική ποικιλία εκδοχών για το τι σημαίνει να είναι κανείς παιδί. Επιπλέον, αυτή η νέα προσέγγιση της παιδικής ηλικίας αναγνωρίζει ότι τα παιδιά δεν είναι αντικείμενα, παθητικοί δέκτες των μηνυμάτων των ενηλίκων αλλά κοινωνικώς δρώντα υποκείμενα, που επηρεάζουν και συχνά καθορίζουν με την ενσυνείδητη δράση τους τις πρακτικές του περιβάλλοντός τους. Ο κινηματογράφος έδειξε από την πρώτη στιγμή ότι η παιδική ηλικία αποτελεί ένα προνομιακό πεδίο ενασχόλησης για την κινούμενη εικόνα. Πιθανότατα, η νεότητα και η παιδική ηλικία ήταν αναμενόμενο να ταιριάξει εκ φύσεως με αυτό το νεότευκτο είδος τέχνης, που γεμάτο περιέργεια και πειραματισμούς ξεκινούσε τη πορεία του στο χώρο της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως περίπου και το παιδί στα πρώτα βήματά της ζωής του. Έτσι, λοιπόν, χάρη σε αυτή την εμπλοκή του κινηματογράφου με την παιδική ηλικία γεννάται ένα ερώτημα, το οποίο συχνά απαντάται και στη λογοτεχνία για παιδιά και νέους: πώς λαμβάνουν το λόγο στην οθόνη εκείνοι, οι οποίοι a priori δεν μπορούν να το πετύχουν από μόνοι τους; Σε αυτό το μάθημα η προσέγγιση του ζητήματος της κινηματογραφικής παιδείας συνδέεται ευθέως με τη μελέτη των ταινιών, που αναπαριστούν την παιδική ηλικία. Αυτή η εκλεκτική προτίμηση σε αυτού του είδους τις ιστορίες οφείλεται εν πολλοίς στο ότι οι αφηγήσεις για την παιδική ηλικία στον κινηματογράφο δημιουργούν στους μικρούς θεατές ποικίλα ερεθίσματα, αφού στην οθόνη εκτυλίσσονται καταστάσεις, που τους εμπλέκουν συναισθηματικά, ενώ παρόμοιοι συναισθηματικοί δεσμοί αναπτύσσονται και στους ενήλικους, όπου εκτός των άλλων εμφανίζεται και το αίσθημα της νοσταλγίας. Παράλληλα, η αναπαράσταση του παιδικού βλέμματος κομίζει συχνά μια εναλλακτική, πιο δημιουργική ματιά στη θέαση του κόσμου, που μας περιβάλλει, ενώ σε αυτή το συνάντηση του θεατή με την παιδική ματιά θα διαπιστώσουμε ότι παρά τις χρονικές και γεωγραφικές διαφοροποιήσεις, θα συναντήσουμε παρόμοια θέματα και σχεδόν κοινά αφηγηματικά μοτίβα. Έτσι, η μελέτη τους αναδεικνύει το γεγονός ότι οι ταινίες για την παιδική ηλικία αποτελούν ένα προνομιακό πεδίο συνάντησης μικρών και μεγάλων, από κάθε γωνιά της γης. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ SYLLABUS ΑΝΑ ΜΑΘΗΜΑ (είναι πιθανό να υπάρξουν αλλαγές) Εισαγωγικό Μάθημα 1: Επισκόπηση της ύλης και προσδιορισμός του πεδίου. Μάθημα 2: Όψεις μελέτης της παιδικής ηλικίας. Από το παιδί-homunculus στο παιδί- βασιλιάς. Η «επινόηση» της παιδικής ηλικίας: τα ιστορικά, κοινωνικά, ψυχολογικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα. Οι παιδαγωγικές αντιλήψεις και ο σύγχρονος επαναπροσδιορισμός της. Η παιδική ηλικία στην εποχή των τεχνολογιών. Μάθημα 3: Η παιδική ηλικία στον κινηματογράφο: μια διαχρονική σχέση, που συνεχώς επαναπροσδιορίζεται. Κινηματογραφικό είδος ή κινηματογραφική ματιά; Η παιδική ηλικία στον κινηματογράφο και η καταγωγή των ιστοριών του. Η εξέλιξη της εικόνας του παιδιού και η συνάντηση του θεατή με την παιδική ηλικία. Μάθημα 4-5: Η ιστορία των ιστοριών για/με παιδιά στον κινηματογράφο Από τη δεκαετία του ’20 ως τις αρχές του 21ου αιώνα. (Ευρώπη, ΗΠΑ). Μάθημα 6: Νέες κινηματογραφικές ματιές στην οθόνη με παιδιά (Ιράν, Κίνα, Κορέα, Ιαπωνία, Μέση Ανατολή, Βραζιλία, ανεξάρτητο σινεμά). Μάθημα 7-8: Θεματικά μοτίβα στις ταινίες για την παιδική ηλικία στον κινηματογράφο: Το πένθος & η απώλεια, oι συγκρούσεις και οι διαμάχες, η εξάρτηση, φυγή και ελευθερία, η φιλία και ο έρωτας, το μοχθηρό παιδί: βία, ωμότητα και παιδική ηλικία, ο φόβος, οι πιο πιστοί σύντροφοι της παιδικής ηλικίας, το θαυμαστό στοιχείο και η νοσταλγία. Μάθημα 9-10: Τα αφηγηματικά σχήματα του κινηματογράφου της παιδικής ηλικίας. Tαινίες ωρίμανσης, το δίδυμο παιδιού-ενήλικα, ιστορίες με παρέες, pastiche. Μάθημα 11: Τηλεοπτική οθόνη και παιδί: Τα είδη για παιδιά στη τηλεόραση. Οι συμβάσεις στις σειρές των κινουμένων σχεδίων. Το παιδικό και εφηβικό κοινό: τρόποι συνάντησης ενήλικων και ανήλικων θεατών στη μικρή οθόνη. Η λογοκρισία, τα στερεότυπα, το σύγχρονο περιβάλλον (διαδίκτυο, ειδικά τηλεοπτικά κανάλια, Netflix, HBO, κ.λπ.). Μάθημα 12: Ποια είναι τα στοιχεία μια επιτυχημένης ταινίας για την παιδική ηλικία. Διακειμενικότητα, μάρκετιγκ και ταινίες για παιδιά και εφήβους. Η κινηματογραφική παραγωγή για παιδιά στην Ευρώπη: η κατάσταση των πραγμάτων, το διαμορφούμενο τοπίο και οι προοπτικές. Η δυναμική των Φεστιβάλ για παιδιά στην Ελλάδα και την Ευρώπη.

08-02-2021