Το Άγιο Βάπτισμα

Οι διαλέξεις και η ανάπτυξη της θεματικής του μαθήματος προϋποθέτουν γενικά την ύλη των υποχρεωτικών μαθημάτων της Λειτουργικής Ι και ΙΙ. Προσόν θεωρείται η επιτυχής παρακολούθηση των μαθημάτων αυτών.

1. Διδασκαλία με Power Point 2. διαδικτυακές πηγές 3. ηλεκτρονική επικοινωνία

Two hour written exam on material covered throughout the semester (90%). Active participation in class discussions and exercises affects the final grade (10%). Participation in the Liturgics Workshop, held every Thursday 8.00-10.00 in the School's Chapel, is encouraged. Students who are unable to attend the classes on account of objective and insuperable difficulties or have other pressing issues, are required to communicate with the course instructor (at the beΈνα δίωρο γραπτών εξετάσεων στην ύλη που καλύφθηκε κατά τη διάρκεια του εξαμήνου (90%). Προσμετράται και η ενεργός συμμετοχή στο μάθημα και στις ασκήσεις στην τάξη (10%). Θετική θεωρείται και η παρουσία στο Φροντιστήριο Λειτουργικής, κάθε Πέμπτη 8.00-10.00 στον ναό της Σχολής. Φοιτητές που δεν μπορούν να παρακολουθήσουν το μάθημα ή έχουν άλλες δυσκολίες ή ιδιαιτερότητες, οφείλουν να συνεννοηθούν εγκαίρως (στην αρχή του εξαμήνου) με τον διδάσκοντα για την από κοινού αντιμετώπιση του θέματός τους. ginning of the semester) so that a suitable solution may be found based on a common agreement and understanding. ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ H εκτός διδακτικό συγγράμματος ύλη ευρίσκεται αναρτημένη στην ηλεκτρονική πλατφόρμα του μαθήματος (Moodle/e-learning). 1. Γρηγορίου Ιερομονάχου, Το Άγιον Βάπτισμα. Σχόλια, Άγιον Όρος 1998 (ολόκληρο το βιβλίο). 2. Το Αγίον Βάπτισμα. Πρακτικά Α΄ Πανελληνίου Λειτουργικού Συμποσίου, Αθήνα 2003, σσ. 129-183. a. Ιωάννου Φουντούλη, «Το Βάπτισμα των ενηλίκων, ο νηπιοβαπτισμός, το Βάπτισμα της ανάγκης. Τελετουργική θεώρηση», αυτόθι, σσ. 129-151. b. Θεοδώρου Γιάγκου, «Το Βάπτισμα και ο τρόπος αποδοχής των αιρετικών και των σχισματικών», αυτόθι, σσ. 153-183.

Γρηγορίου Ιερομονάχου, Το Άγιον Βάπτισμα. Σχόλια, Άγιον Όρος 1998.

Arranz, M., «Evolution des rites d’incorporation et de réadmission dans l’église selon l’Euchologe byzantin », στό: Gestes et paroles dans les diverses familles liturgiques. Conférences Saint-Serge, XXIVe Semaine d’études liturgiques: Paris, 28 juin – 1 juilliet 1977, Bibliotheca «Ephemerides Liturgicae». Subsidia, 14, ἐπιμ. A. M. Triacca, A. Pistoia, Rome C.L.V. - Edizioni Liturgiche, 1978, 31-75. _____, «Les sacrements de l’ancien Euchologe constantinopolitain (1): Etude préliminaire des sources», Orientalia Christiana Periodica (ἐφεξής: ΟCP) 48 (1982) 284-335. _____, «Les sacrements de l’ancien Euchologe constantinopolitain (2): I: Admission dans l’Eglise des convertis des hérésies ou d’autres religions (non-chrétiennes)», OCP 49 (1983) 42-90. _____, «Les sacrements de l’ancien Euchologe constantinopolitain (3): II: Admission dans l’Eglise des enfants des familles chrétiennes (“premier catéchuménat”)», OCP 49 (1983) 284-302. _____, «Les sacrements de l’ancien Euchologe constantinopolitain (4): III-a: Préparation au baptême: 1: Second catéchuménat», OCP 50 (1984) 43-64. _____, «Les sacrements l’ancien Euchologe constantinopolitain (5): III-b: Préparation au baptême: 2: Renonciation a Satan et adhésion au Christ», OCP 50 (1984) 372-397. _____, «Les sacrements de l’ancien Euchologe constantinopolitain (6): IV-a: L’“illumination” de la nuit de Paques: chapitre 1-a: Bénédiction de l'eau et de l'huile baptismales», OCP 51 (1985) 60-86. _____, «Les sacrements de l’ancien Euchologe constantinopolitain (7): IV-b: L’“illumination” de la nuit de Paques: chapitre 1-b: Bénédiction de l’eau et de l’huile baptismales (suite et fin)», OCP 52 (1986) 145-178. _____, «Les sacrements de l’ancien Euchologe constantinopolitain (8): IV-c: L’“illumination” de la nuit de Paques: chapitres 2 - 5 et appendice: 2: Onction pré-baptismale. 3: Immersion baptismale. 4: Onction post-baptismale. 5: Entrée dans le temple et liturgie. Appendice: Les autres jours de baptême», OCP 53 (1987) 59-106. _____, «Les sacrements de l’ancien Euchologe constantinopolitain (9): IV-d: L’“illumination” de la nuit de Paques: chapitre 6: Ablution et tonsure des néophytes», OCP 55 (1989) 33-62. _____, «La consécration du saint myron, (Les sacrements de l’ancien Euchologe constantinopolitain: 10)», OCP 55 (1989) 317-338. Barth, G., Il battesimo in epoca protochristiana, Studi Biblici 79, Claudiana: Brescia, 1987. Botte, B., “Le vocabulaire ancien de la Confirmation,” La Maison-Dieu 54 (1958) 9-11. _____, “L’onction postbaptismale dans l’ancien patriarcat d’Antioche,” στό: Miscellanea liturgica in onore del card. G. Lercaro, II, Declée: Roma, 1967, 795-808. _____, “Le symbolism de l’huile et de l’onction,” Questions Liturgiques 62 (1981) 196-208. Bradshaw, Paul F., (ἐπιμ.), Essays in Early Eastern Initiation, Alcuin/GROW Liturgical Study 8, Bramcote/Nottingham: Grove Books Ltd, 1988. _____, “The Gospel and the Catechumenate in the Third Century,” Journal of Theological Studies 50 (1999) 143-152. Brock, S. P., “The Transition to a Post-Baptismal Anointing in the Antiochene Rite,” in The Sacrifice of Praise: Studies in Honour of A.H. Couratin, ἐπιμ. B. D. Spinks, Rome: C.L.V. Edizioni liturgiche, 1981, 215-225. Cabié, R., “Christian Initiation,” στό: The Church at Prayer. An Introduction to the Liturgy, vol. III: The Sacraments, Collegeville, Minnesota: The Liturgical Press, 1988, 11-100. Danielou, J., Ἅγία Γραφὴ καὶ Λειτουργία: ἡ βιβλικὴ θεολογία τῶν μυστηρίων καὶ τῶν ἑορτῶν κατὰ τοὺς πατέρες τῆς ἐκκλησίας, Ἀθήνα: Κέντρο Βιβλικῶν Μελετῶν «Ἄρτος Ζωῆς», 1981. Day, Juliette. Baptism in Early Byzantine Palestine, 325-451. Cambridge: Grove Books, 1999. De Meester, P., Studi sui Sacramenti amministrati secondo il rito biznatino, Roma: Edizioni Liturgiche Roma–Scuola Tipografica Italo-Orientale Grottaferrata, 1947. Εὐγενίου, Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καὶ Σητείας), «Τὸ ἅγιο Βάπτισμα καὶ ἡ θεία Λειτουργία», στό: Γηθόσυνον σέβασμα. Τιμητικὸν ἀφιέρωμα εἰς τὸν Καθηγητὴν Ἰωάννην Μ. Φουντούλην, τ. Β΄, ἐπιμ. Π. Ἰ. Σκαλτσῆ καί ἀρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα, Θεσσαλονίκη 2013, 649-675. Ferguson, E., “[Ps.]-Eusebius of Alexandria, ‘On Baptism [of Christ]’: A Contest Between Christ and the Devil,” στο: Studia Patristica, Vol. XLII: Papers Presented at the Fourteeneth International Conference on Patristic Studies held in Oxford 2003, “XIII. The Other Greek Writers. XIV. John of Damascus and Beyond. XV. The West to Hilary,” ἐπιμ. F. Young, M. Edwards καὶ P. Parvis, Peeters: Leuven – Paris – Dudley, MA, 2006, 127-132. _____, Baptism in the Early Church. History, Theology, and Liturgy in the First Five Centuries, Grand Rapids Michigan/Cambridge UK: William B. Eerdmans Publishing Company, 2009. Finn, Thomas M., Early Christian Baptism and the Catechumenate: West and East Syria, Message of the Fathers of the Church 5, Collegeville, Minnesota: Liturgical Press, 1992. _____, Early Christian Baptism and the Catechumenate: Italy, North Africa, and Egypt. Collegeville, MN: Liturgical Press, 1992. Γρηγορίου Ἱερομονάχου, Τὸ Ἅγιον Βάπτισμα. Σχόλια, Ἀθήνα: Δόμος, 21998. Jeremias, J., Infant Baptism in the First Four Centuries. Philadelphia: Westminster Press, 1960. _____, The Origins of Infant Baptism: A Further Study in Reply to Kurt Aland. Naperville, IL: A.R. Allenson, 1963. Johnson, Maxwell E., ἐπιμ. Living Water, Sealing Spirit. Readings on Christian Initiation, Collegeville, MN: Liturgical Press, 1995. _____, The Rites of Christian Initiation: Their Evolution and Interpretation Collegeville, MN: Liturgical Press, 1999. Heler, D., Baptized into Christ. A Guide to the Ecumenical Discussion on Baptism, Geneva: WCC Publications, 2012. Καλλιακμάνη, Βασιλείου (πρωτοπρ.), «Ἡ ποιμαντικὴ τοῦ Βαπτίσματος», στό: Ὁ ἐκκλησιολογικὸς χαρκτήρας τῆς ποιμαντικῆς. Λεντίῳ ζωννύμενοι ΙΙ, Θεσσαλονίκη: Μυγδονία, 2005, 41-65. Καραβιδοπούλου, Ἰω., «Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἔνεδύσασθε, (σχόλιο στὸ Γαλ. 3, 27)», Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς 70 (1987) 675-678. Kleinheyer, B. “L’effusion de l’Esprit dans les cérémonies d’initiation postchré-tiennes,” Questions Liturgiques 67 (1986) 106-127. Κογκούλη, Ἰω., Χρ. Οἰκονόμου, Π. Σκαλτσῆ, Τὸ Βάπτισμα, Θεία Λατρεία καὶ Παιδεία 2, Θεσσαλονίκη: Ο.Χ.Α. Λυδία, 1992. Kretschmar, G. “Nouvelles recherches sur l’initiation chrétienne,” La Maison Dieu 132 (1977) 7-32. _____, “Early Christian Liturgy in Light of Contemporary Historical Research,” Studia Liturgica 16 (1986/7) 31-53. Μιλόσεβιτς, Ν., Ἡ θεία Εὐχαριστία ὡς κέντρον τῆς θείας λατρείας. Ἡ σύνδεσις τῶν μυστηρίων μετά τῆς θείας Ευχαριστίας, Θεσσαλονίκη: Πουρναρᾶς 2001. Φίλια, Γ., Τὸ βάπτισμα κατὰ τὶς λειτουργικὲς πηγὲς τῆς ἀντιοχειανῆς ἐκκλησιας, Ἀθήνα: 1996. Φουντούλη, Ἰω., Τὸ ἅγιον βάπτισμα. Ἱστορικο-τελετουριγικὴ θεώρηση, Σειρὰ «Ποιμαντικὴ Βιβλιοθήκη» 2, Ἀθήνα: Κλάδου Ἐκδόσεων τῆς Ἐπικοινωνικῆς καὶ Μορφωτικῆς Ὑπηρεσίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, 1999. http://www.imdlibrary.gr/images/Books/Poimantiki_Vivliothiki/02_To_Agion_Vaptisma_web.pdf Salapatas, A., “The Liturgical Theology of Initiation in the Sermon ‘On Holy Baptism’ by Gregory Nazianzus,” Orthodoxes Forum 26 (2012) 181-192. Schmemann, A. (πρωθιερέως), Ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος. Λειτουργικὴ μελέτη τοῦ Βαπτίσματος, μτφρ. Ἰωσὴφ Ροηλίδης, Ἀθήνα: Δόμος, 21990. Σκαλτσῆ, Π., «Ἡ προβαπτισματικὴ νηστεία», στο: Λειτουργικὲς Μελέτες Ι, Θεσσαλονίκη: Π. Πουρναρᾶ, 2007, 85-98. Spinks, B., Early and Medieval Rituals and Theologies of Baptism. From the New Testament to the Council of Trent, Liturgy, Worship and Society, Aldershot–Burlington, VT: Ashgate, 2006. Τὸ Ἅγιον Βάπτισμα (εἰσηγήσεις, πορίσματα, χρονικό, εἰσηγήσεις Ἱερατικοῦ Συνεδρίου Ἱερᾶς Μητροπόλεως Δράμας), Δράμα: Ἱερά Μητρόπολις Δράμας, 1996. Θ. Γιάγκου, «Κανόνες και Διατάξεις περί του Βαπτίσματος. Επισκόπηση της Παραδόσεως», 51-54. Τὸ Ἅγιον Βάπτισμα. Ἡ ἔνταξή μας στὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, Ἀθήνα: Ἀποστολικὴ Διακονία, 2002. Ἰωάννου (Ζηζιούλα), Μητροπολίτου Περγάμου, «Ἅγιον Βάπτισμα καὶ θεία Λειτουργία», 9-19. Γεωργίου Μεταλληνοῦ (πρωτοπρ.), «Ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος. Ἡ θεολογία τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος», 29-48. Γ. Ν. Φίλια, «Ἔννοια καὶ σημασία τοῦ Μυστηρίου τοῦ Χρίσματος στὴ ζωὴ τοῦ Χριστιανοῦ», 49-68. Γεωργίου Χρυσοστόμου (ἀρχιμ.), «Οἱ προβαπτισματικὲς ἀκολουθίες», 69-96. Μιχαὴλ Καρδαμάκη (π.), «Ἡ βαπτισματικὴ ἀγωγὴ τῶν πιστῶν καὶ ἡ Ὀρθόδοξὴ πνευματικότητα», 97-126. Π. Σκαλτσῆ, «Θεολογία καὶ σύμβολα τοῦ Βαπτίσματος», 127-165. Τὸ Ἅγιον Βάπτισμα. Πρακτικὰ Α΄ Πανελληνίου Λειτουργικοῦ Συμποσίου («Ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος». Τὸ μυστήριον τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος χθὲς καὶ σήμερα). Ἀθήνα, Ἱερὰ Μονὴ Πεντέλης, 8-10 Ὀκτωβρίου 1999, Σειρὰ «Ποιμαντικὴ Βιβλιοθήκη» 6, Ἀθήνα: Κλάδου Ἐκδόσεων τῆς Ἐπικοινωνικῆς καὶ Μορφωτικῆς Ὑπηρεσίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, 2003. Γεωργίου Μεταλληνοῦ (πρωτοπρ.), «Ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος. Ἡ θεολογία τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος», 25-44. Π. Σκαλτσῆ, «Ἱστορικὴ διαμόρφωση τῆς ἀκολουθίας τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος», 45-78. Γ. Ν. Φίλια, «Τὸ Μυστήριο τοῦ Χρίσματος», 79-100. Γεωργίου Χρυσοστόμου (ἀρχιμ.), «Οἱ προβαπτισματικὲς ἀκολουθίες. Τελετουργικὴ θεώρηση», 101-128. Ἰω. Φουντούλη, , «Τὸ βάπτισμα τῶν ἐνηλίκων, ὁ νηπιοβαπτισμός, τὸ βάπτισμα τῆς ἀνάγκης. Τελετουργικὴ θεώρηση», 129-152. Θ. Γιάγκου, «Τὸ βάπτισμα καὶ ὁ τρόπος ἀποδοχῆς τῶν αἱρετικῶν καὶ τῶν σχισματικῶν», 153-184. Δημητρίου Τζέρπου (πρωτοπρ.), «Τὸ μυστήριο τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος στὴ σύγχρονη ἐνοριακὴ πράξη. Διαπιστώσεις καὶ προτάσεις», 185-210. Ἰωάννου (Ζηζιούλα), Μητροπολίτου Περγάμου, «Ἅγιον Βάπτισμα καὶ θεία Λειτουργία», 211-230. Μιχαὴλ Καρδαμάκη (π.), «Ἡ βαπτισματικὴ ἀγωγὴ τῶν πιστῶν καὶ ἡ Ὀρθόδοξὴ πνευματικότητα», 231-260. Ἱεροθέου (Βλάχου), Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου, «Ἡ δυναμικὴ τοῦ βαπτίσματος στὸν σύγχρονο κόσμο», 261-287. Τρεμπέλα, Π., Μικρὸν Εὐχολόγιον Α΄. Αἱ ἀκολουθίαι καὶ τάξεις Μνήστρων καὶ Γάμου, Εὐχελαίου, Χειροτονιῶν καὶ Βαπτίσματος, Ἀθῆναι: Σωτῆρ, 1950. Winkler, G., “The Original Meaning of the Prebaptismal Anointing and its Implications,” Worship 52 (1978) 24-45 (= Studies in Early Christian Liturgy and Its Context, Variorum Collected Studies Series, Ashgate: Variorum, 1997, I). _____, “The History of the Syriac Pre-Baptismal Anointing in the Light of the Earliest Armenian Sources”, στό: Symposium Syriacum, vol. 2.7, Rome: Pontifical Institute of Oriental Studies, 1978, 317-324. Yiazigi, I., Ἡ τελετὴ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος (ἱστορική, θεολογικὴ καὶ τελετουργικὴ θεώρισις), διατριβὴ ἐπὶ διδακτορίᾳ ὑποβληθεῖσα εἰς τὸ Τμῆμα Ποιμαντικῆς καὶ Κοινωνικῆς Θεολογίας ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη: 1983.