ΦΑΡΜΑΚΟΓΝΩΣΙΑ 3

Ειδικού Υποβάθρου / Κορμού

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές θα έχουν αποδεδειγμένη γνώση και κατανόηση των φυτών τα οποία περιέχουν αλκαλοειδή και συναφείς ενώσεις. Θα είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τις σημαντικότερες από αυτές τις ενώσεις, την προέλευσή τους, τις ιδιότητές τους και τη δράση τους. Θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις που απέκτησαν και να παρέχουν συμβουλευτικές πληροφορίες στα πλαίσια της άσκησης του επαγγέλματός τους. Θα είναι σε θέση να γνωρίζουν ποια φαρμακευτικά φυτά που περιέχουν αλκαλοειδή έχουν θεραπευτική δράση και ποια είναι τοξικά, έτσι ώστε να μπορούν να τα χρησιμοποιούν με τη δέουσα προσοχή στο φαρμακείο.

Φυσικά προϊόντα προερχόμενα βιοσυνθετικά από αμινοξέα (μη αλκαλοειδικά) Παπαΐνη, Φικίνη, Βρωμελαΐνη, Αβρίνη και Ρικίνη. Λεκτίνες, Τοξίνες Μανιταριών Amanita, Αματοξίνες, Φαλλατοξίνες, Ανταμανίνη, Φαλλολυσίνη. Ένζυμα των Δηλητηρίων φιδιών. Νευροτοξίνες, Καρδιοτοξίνες. Τοξίνες του Viscum album L. ΑΛΚΑΛΟΕΙΔΗ. Ορισμός κατά Pelletier. Κατανομή στο φυτικό βασίλειο, στο φυτό, ρόλος τους, γενικός τρόπος απομόνωσης. Ψευδοαλκαλοειδή, Πρωτοαλκαλοειδή. Ιστορικό των αλκαλοειδών, Ετεροκυκλικές δομές, Γενικές δομές ομάδων αλκαλοειδών, Φυσική κατάσταση, Κατανομή-Μετακίνηση στο φυτό, Φυσικοχημικές ιδιότητες αλκαλοειδών, Ανίχνευση, χαρακτηρισμός. Εκχύλιση, Παραλαβή από το φυτικό υλικό (αλκαλική και όξινη). Απομόνωση. Ποσοτικός προσδιορισμός. Βιοσυνθετική προέλευση. Σχεδιάγραμμα ετεροκυκλικών δακτυλίων καθ΄ομάδας αλκαλοειδών αναλόγως προδρόμων αμινοξέων και προσθετικών προδρόμων. Φαρμακολογική δράση και χρήσεις (γενικότητες). Αλκαλοειδή παράγωγα λυσίνης και ορνιθίνης. Ανντιδράσεις καθοριστικές κατά τις βιοσυνθέσεις. Ανρίδραση τύπου Mannich και αλδόλης, Αντίδραση Βάσεων του Schiff. Αλκαλοειδή του Τροπανίου: Δομές Τροπανικών αλκοολών και συμμετέχουσες δομές οξέων στους τελικούς αλκαλοειδικούς εστέρες. Βιοσύνθεση του τροπανικού δακτυλίου καθώς και του τροπικού οξέος. Φαρμακευτικά φυτά: Atropa belladonna L., Datura stramonium L., Hyoscyamus niger. Xημική σύσταση, ποιοτικοί και ποσοτικοί έλεγχοι. Δράση- Τοξικότητα. Solanaceae: Βιομηχανικές πηγές των Αλκαλοειδών του Τροπανίου: Φυτά (Datura sanguinea, Datura metel, Hyoscyamus muticus, Duboisia myoporoides, D. leichhardtii) Αλκαλοειδή των Erythroxylaceae: Κόκκα. Είδη παράγοντα Κοκκαΐνη. Χημική σύσταση. Φαρμακολογική δράση-Χρήσεις. Παραδοσιακή χρήση φύλλων κόκκας. Χρήση της κόκκας από τους κοκαϊνομανείς. Πυρρολιζιδινικά αλκαλοειδή. Γενικές δομές και κατηγορίες. Βιοσύνθεση. Τοξικότητα στα ζώα και τον άνθρωπο. Ιδιαίτερα τοξικές χημικές δομές. Κυριότερες δρόγες με πυρρολιζιδινά αλκαλοειδή. Borago officinalis, Symphytum officinale, Tussilago farfara, Eupatorium cannabinum, Senecio vulgaris. Στα παραπάνω χημική σύσταση, φαρμακολογική δράση, χρήση αν υπάρχει. Κινολιζιδινικά αλκαλοειδή. Δομές, βιοσύνθεση Κινολιζιδινών. Δρόγες: Cytisus scoparius. Χημική σύσταση, χρήσεις-δράσεις. Χρήση Σπαρτεΐνης Laburnus anagyroides, Lupinus spp. Ινδολιζιδινικά αλκαλοειδή. Δομές- (-) – Σβαϊνσοΐνη και (+) –Καστανοσπερμίνη: Δομές, ιδιότητες, φαρμακολογικές χρήσεις. Πιπεριδινικά αλκαλοειδή. Δομές, βιοσύνθεση, Δρόγες: Lobelia inflata. Χημική σύσταση και φαρμακολογική δράση-Χρήση. Punica granatum. Πιπεριδινικά αμίδια και πιπεριδινικά αλκαλοειδή (μη προερχόμενα από τον μεταβολισμό της λυσίνης). Δρόγες: Piper nigrum L. (Πιπερίνη), Conium maculatum, Βιοσύνθεση (+)-κωνειΐνης, κωνειδρινόνης, κωνειδρίνης. Τοξικότητα. Αλκαλοειδή παράγωγα του Νικοτινικού οξέος. Αντιπροσωπευτικές χημικές δομές. Δρόγες: Nicotiana tabacum. Βιοσύνθεση νικοτίνης, αναβασίνης και κινολινικού οξέος. Φαρμακολογική δράση-Χρήσεις. Areca catechu L. Δρόγη, σύσταση και ιδιότητες. Παραδοσιακή χρήση. Αλκαλοειδή με πρόδρομο τη φαινυλαλανίνη και την τυροσίνη. Απλές τετραϋδροϊσοκινολίνες (κυριότερες δομές των ισοκινολινικών αλκαλοειδών). Φαινυλαιθυλαμίνες. Δρόγες Ephedra spp. Χημική σύσταση, στερεοχημικές δομές εφεδρίνης. Χρήση ψευδοεφεδρίνης. Catha edulis. Χημική σύσταση, φαρμακολογική δράση-Τοξικότητα. Χρήση παραδοσιακή της Khat. Aλκαλοειδή ισοκινολίνης (τετραϋδροϊσοκινολίνες απλές) Δρόγες: Lophophora williamsii (Peyotl). Βιοσύνθεση, δομές, παραισθησιογόνος δράση. Αλκαλοειδή βενζυλοτετραϋδροϊσοκινολικά. Εισαγωγή. Σχηματισμός φαινοξυ-ριζών, μεσομέρια. Οξειδωτικός διμερισμός. Μετάθεση διενόλης-βενζολίου και μετάθεση διενόνης-φαινόλης. Βιοσυνθετική προέλευση ρετικουλίνης, κοκλαουρίνης. Κύριες δομές και βιοσύνθεση βενζυλοτετραϋδροϊσοκινολινών. Παπαβερίνη. Βιοσυνθετικές αντιδράσεις, σύνθεση βιομηχανική, φαρμακολογική δράση, χρήσεις. Δις-βενζυλοϊσοκινολίνες. Γενικά. Κατάταξη γενικών δομών. Διμερή τύπου κεφαλή-απόληξη ή απόληξη-απόληξη. Ανάλογα με τον αριθμό συνδέσεων (μονο- δι και τρισυνδεδεμένα). Ανάλογα με το είδος δεσμού μεταξύ των δύο τμημάτων του μορίου (διφαινυλικός ή αιθερικός). Ανάλογα με τον τύπο της υποκατάστασης. Δίδονται οι αντίστοιχες δομές των παραπάνω. Κουράρια. Ταξινόμηση των κουραρίων σε σχέση με τη βοτανική προέλευση. (Κουράρια των Menispermaceae, Loganiaceae). Φαρμακολογικές δράσεις-Χρήσεις. Διάκριση σε παχυκουράρια και λεπτοκουράρια σε σχέση με δομές-δράσεις. Γενικές δομές αντιστοίχως πάχυ- και λέπτο-. Άλλα κουράρια φυσικής προέλευσης. Αλκαλοειδή των Erythrina. Απορφινοειδή. Γενική χημική δομή των απορφινοειδών, βιοσύνθεση και θεμελιώδεις καταληκτικές δομές. Απομορφίνη. Μετάθεση και παραγωγή της από μορφίνη, χρήσεις. Βολδίνη, Ισοβολδίνη από Reunus boldus. Ελεγχοι, φαρμακολογική δράση-χρήσεις. Πρωτοβερβερίνες και παράγωγα. Γενικότητες και κύριες χημικές δομές. Δρόγες: Hydrastis canadensis (Σύσταση, έλεγχοι, δράση, χρήσεις Υδραστίνης, Βερβερίνης). Fumaria officinalis. Χημική σύσταση, χρήσεις, φαρμακολογική δράση. Chelidonium majius. Βιοσύνθεση Βενζοφαινανανθρινών (χελιδονίνη, Σαγκουϊναρίνη) από τη Στιλοπίνη. Sanguinara canadensis. Φαρμακολογικές χρήσεις. Τοξική δράση της Σαγκουϊναρίνης και της Χελερυθρίνης. Eschscholtzia californica (Παπαρούνα της Καλιφόρνιας) - Χημικά συστατικά, έλεγχοι, φαρμακολογική δράση-χρήσεις. Papaver roeas (Παπαρούνα). Χρήσεις της Ροεαδίνης. Μορφινάνια. Εισαγωγή, αν/κες χημικές δομές, βιοσύνθεση μορφίνης στο Papaver somniferum. Ιστορική ανασκόπηση του Οπίου. Παραγωγή του Οπίου, παραλαβή των αλκαλοειδών. Ποσοτικά παγκόσμια δεδομένα. Χαρακτηριστικά της δρόγης «Όπιο». Χημική σύσταση της δρόγης. Βιομηχανική παραλαβή Μορφίνης-Κωδεΐνης. Άλλες χημικές δομές των αλκαλοειδών του οπίου. Έλεγχοι, ποσοτικοί προσδιορισμοί. Φαρμακολογική δράση της Μορφίνης στο ΚΝΣ. Μηχανισμός εξάρτησης (ψυχικής, σωματικής). Σύνδρομο στέρησης, εκδηλώσεις, Περιφερειακά φαρμακολογικά φαινόμενα. Φαρμακολογική δράση Κωδεΐνης, Νοσκαπίνης, Παπαβερίνης. Εκχύλιση, παραλαβή αλκαλοειδών οπίου, διαχωρισμός. Φαρμακοτεχνικές μορφές χρήσεως του Οπίου. Κανόνες και δόσεις συνταγογραφίας. Αντενδείξεις και παρενέργειες μετά χρήση συνταγογραφουμένου για θεραπευτικούς σκοπούς οπίου. Κωδεΐνη. Ιδιότητες και θεραπευτική χρησιμότητα. Αλκαλοειδή χρησιμοποιούμενα μετά από ημισύνθεση (Codethriline, Pholcodine, Dihydrocodeine, N-allyl-normorphine (nalorphine), N-cyclopropylmethyl-14-hydroxynordihydromorphinone (nalthrexone), N-allyl-14-hydroxynordihydromorphinone (naloxone). Aντιδράσεις ημισυνθέσεων. Αγωνιστές και ανταγωγιστές μορφινικοί. Δομές και βασικές ημισυνθετικές μέθοδοι. Ηρωΐνη: Παρασκευή από μορφίνη. Όπιο καπνίσματος. Αλκαλοειδή Ισοκινολίνης. Φαινεθυλισοκινολίνες. Colchicum autumnale. Χημική σύσταση, εκχύλιση κολχικίνης. Βιοσύνθεση τροπολονικού δακτυλίου και κολχικίνης. Φαρμακολογική δράση, αντιμιτωτικές ιδιότητες, Αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, τοξικότητα του δραστικού κολχικίνη, δεμεκολχικίνη, καθώς και συγγενούς δομής (θειοκολχικοζίτης). Συνταγογράφηση, δόσεις λήψεως σε οξεία, υποξεία ουρική αρθρίτιδα με το μηχανισμό δράσης. Αλκαλοειδή των Amaryllidaceae. Αν/κες χημικές δομές και βιοσυνθετικός μηχανισμός δομών μετά από οξειδωτική σύζευξη ριζών. Τοξικότητα κυρίως λυκορίνης. Γκαλανθαμίνη. Χρήσεις. Αλκαλοειδή ισοκινολεϊνο-μονοτερπενικά Cephaelis spp. (Ipeca). Δρόγες, χημική σύσταση. Βιοσύνθεση των αλκαλοειδών και προκύπτουσες χημικές δομές. Έλεγχοι, φαρμακολογική δράση-χρήσεις. Τοξικότητα εμετίνης, κεφαιλίνης. Αλκαλοειδή με πρόδρομο θρυπτοφάνη. Αμίνες απλές και καρβολίνες Ινδολίνες προερχόμενες από κυκλοποίηση της θρυπταμίνης. Εργολίνες. Αλκαλοειδή Ινδολομονοτερπενικά. Αντιπροσωπευτικές χημικές δομές. β-καρβολίνες (ινδολικά παραισθησιογόνα αλκαλοειδή –Agaricaceae παραισθησιογόνα Κ. Αμερικής (ψιλοκίνη, ψιλοκυβίνη. Δομές, παραισθησιογόνος δράση) Myristicaceae Ν. Αμερικής-Mimosaceae Ν. Αμερικής-Malpighiaceae N. Αμερικής-Peganum harmala L. Αν/κες χημικές δομές. Αλκαλοειδή με πρόδρομο την 5-υδροξυτρυπτοφάνη. Δρόγη Physostigma venenosum. Βιοσύνθεση φυσοστιγμίνης. Δομή εσεριδίνης, ημισυνθετικών παραγώγων νεοστιγμίνης και πυριδοστιγμίνης. Ιδιότητες και χρήσεις. Δυνατότητες θεραπευτικές της φυσοστιγμίνης. Καλαβάρειοι κύαμοι (Physostigmatis semen ή Calabar semen). Αλκαλοειδή οκταϋδροϊνδολοκινολίνης (Εργολίνες) ή αλκαλοειδή του Ergot. Kατάταξη απαιτούμενων χημικών δομών. Βιοσυνθετική προέλευση λυσεργικού, πασπαλικού, οξυαμιδούχων και πολυπεπτιδικών αλκαλοειδών. Ιστορικό του εργοτισμού. Η δρόγη και ο κύκλος ζωής του μύκητα Claviceps purpurea. Παραγωγή των αλκαλοειδών. Λήψη από καλλιέργειες στους αγρούς. Λήψη από βιομηχανική ζύμωση. Χημική σύσταση, παραλαβή απλών αμιδίων και εργοπεπτινών. Κατηγορίες-δομές εργοπεπτινών. Αντίδραση ποιοτικού και ποσοτικού συνολικού προσδιορισμού. Φαρμακολογική δράση και δομική συσχέτιση νορ-αδρεναλίνης, ντοπαμίνης, σεροτονίνης. Δράση Εργομετρίνης, Εργοταμίνης, υδρογονωμένων προϊόντων στην 9,10-θέση του λυσεργικού κλπ., ημισυνθετικά τροποποιημένα παράγωγα. Χρήσεις των αλκαλοειδών του Ergot (φυσικών τροποποιημένων, ημισυνθετικών και αναλόγων συνθετικών) Αλκαλοειδή Ινδολομονοτερπενικά Εισαγωγή-Βιοσυνθετική προέλευση-Στρικτοσιδίνη Αλκαλοειδή (κύριοι δομικοί τύποι) Βιοσύνθεση αλκαλοειδών ινδολίου τύπου Ι. Ια Κορυνανθεάνια και συγγενείς χημικές δομές. Ιβ Στρυχνάνια. Βιοσύνθεση των ΙΙ και ΙΙΙ ομάδων αλκαλοειδών. Διμερή αλκαλοειδή του Catharanthus, Αλκαλοειδή κινολίνης της Κιγχόνης. Κατανομή (Loganiaceae, Rubiaceae, Apocynaceae). Φυτά-δομές-στερεοχημεία-αντιδράσεις ανίχνευσης-έλεγχοι περιεκτικότητας-δράση-τοξικότητα. Ημισυνθέσεις δραστικών παραγώγων. Εξετάζονται δρόγες των ανωτέρω οικογενειών με τα συστατικά τους και τις δράσεις. Αλκαλοειδή παράγωγα του ανθρανιλικού οξέος (κινολίνες, ακριδόνες, κιναζολίνες). Αλκαλοειδή προερχόμενα από ιστιδίνη-Ιμιδαζόλια. Δρόγες-σύσταση-δράση-χρήσεις. Αλκαλοειδή παράγωγα του μεταβολισμού των τερπενοειδών. Μονο- και σεσκιτερπενικά αλκαλοειδή. Διτερπενικά αλκαλοειδή, χημικές δομές, Aconitum spp. και άλλα τοξικά. Ranunculaceae-Στερεοειδικά αλκαλοειδή, χημικές δομές, Aconitum spp. και άλλα τοξικά Ranunculaceae.-Στερεοειδικά αλκαλοειδή, χημικές δομές-Apocynaceae, Liliaceae, Solanaceae-Σύσταση, τοξικότητα-φαρμακολογικές δράσεις. Αλκαλοειδή διαφόρων χημικών δομών (Σερμίνη, Σπερμιδίνη, μακροκυκλικά πεπτίδια, πεπτιδικά αλκαλοειδή, μαϋτανσινοειδή) Πουρινικές βάσεις: Γενικά, χημικές δομές, δοκιμασίες, φαρμακολογικές δράσεις. Καφεΐνη, Θεοφυλλίνη, Θεοβρωμίνη, Δρόγες. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ: Μικροσκοπικός και Φυτοχημικός έλεγχος δρογών με αλκαλοειδή. Μικροσκοπικός έλεγχος: Folia Hyoscyami, Folia Belladonnae, Folia Stramonii, Radix Ipecacuanhae, Rhizoma Hydrastis, Semen Colae, Cortex Cinchonae, Semen Colchici, Herba Chelidonii, Herba Lobelia, Folia Jaborantii, Folia Boldi Φυτοχημικός έλεγχος: Ποιοτικός και ποσοτικός έλεγχος φύλλων Hyoscyamus niger, Απομόνωση καφεΐνης από φύλλα τεΐου (Camelia sinensis) κατά E. Stahl, Ποιοτικός και ποσοτικός έλεγχος στη δρόγη Radix Ipecacuanha των αλκαλοειδών Εμετίνη και Κεφαιλίνη, Ποιοτικός έλεγχος (χρωματογραφικός) και ποσοτικός προσδιορισμός (φασματοφωτομετρικά) των αλκαλοειδών κινίνης και κινιδίνης.

12-11-2020