Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
| Τίτλος | Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ / THE BYZANTINE DIVINE LITURGY YESTERDAY AND TODAY |
| Κωδικός | Χ239 |
| Σχολή | Θεολογική |
| Τμήμα | Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού |
| Κύκλος / Επίπεδο | 1ος / Προπτυχιακό, 2ος / Μεταπτυχιακό |
| Περίοδος Διδασκαλίας | Χειμερινή |
| Υπεύθυνος/η | Χρυσόστομος (ιωάννης) Νάσσης |
| Κοινό | Ναι |
| Κατάσταση | Μη Ενεργό |
| Course ID | 60002511 |
| Τίτλος | Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ |
| Ακαδημαϊκό Έτος | 2020 – 2021 |
| Περίοδος Τάξης | Χειμερινή |
| Διδάσκοντες μέλη ΔΕΠ | |
| Ώρες Εβδομαδιαία | 3 |
| Class ID | 600167344
|
Τύπος Μαθήματος 2016-2020
- Επιστημονικής Περιοχής
Τύπος Μαθήματος 2011-2015
Εμβάθυνσης / Εμπέδωσης Γνώσεων
Τρόπος Παράδοσης
- Πρόσωπο με πρόσωπο
Ηλεκτρονική Διάθεση Μαθήματος
- e-Οδηγός Σπουδών https://qa.auth.gr/el/class/1/600167344
- eLearning (Moodle): https://elearning.auth.gr/course/view.php?id=9335
Γλώσσα Διδασκαλίας
- Ελληνικά (Διδασκαλία, Εξέταση)
Προαπαιτήσεις
Γενικές Προαπαιτήσεις
Οι διαλέξεις και η ανάπτυξη της θεματικής του μαθήματος προϋποθέτουν γενικά την ύλη των υποχρεωτικών μαθημάτων της Λειτουργικής Ι και ΙΙ. Προσόν θεωρείται η επιτυχής παρακολούθηση των μαθημάτων αυτών.
Μαθησιακά Αποτελέσματα
Στο τέλος του εξαμήνου ο επιτυχώς εξετασθείς φοιτητής θα είναι σε θέσει να κατονομάσει τις τρεις βυζαντινές θείες Λειτουργίες και να αναφέρει ρητώς πότε τελείται εκάστη, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του τυπικού. Θα δύναται να αναλύει και να συγκρίνει τους συμβολισμούς της θείας Λειτουργίας, όπως εμφανίζονται στα κλασικά, βυζαντινά λειτουργικά υπομνήματα. Θα μπορεί να διατυπώνει γραμματολογικά και θεολογικά επιχειρήματα σχετικά με την πατρότητα της Λειτουργίας του Χρυσοστόμου. Τέλος, θα έχει τη δυνατότητα να περιγράφει κι άλλα θέματα που απασχολούν τη σύγχρονη λειτουργιολογική έρευνα και ποιμαντική πράξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπως είναι η ενεργό συμμετοχή των πιστών στη θεία Λειτουργία, την εις επήκοον ανάγνωση των ευχών και την πολλαπλή τέλεση ως και τη μεταγλώττιση της θείας λειτουργίας.
Γενικές Ικανότητες
- Εφαρμογή της γνώσης στην πράξη
- Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών
- Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης
Περιεχόμενο Μαθήματος
Σκοπός του μαθήματος είναι η μελέτη των καταβολών, της εξελίξεως, των παραλλαγών, της δομής, της θεολογίας και της τελεστικής πράξεως των τριών βυζαντινών λειτουργιών (Βασιλείου, Χρυσοστόμου και Προηγιασμένων). Πρόθεσις – Μεγάλη Είσοδος – Αναφορά – Μετάληψη. Επισκόπηση ζητημάτων όπως η πατρότητα των Λειτουργιών, το συλλείτουργο, ο τρόπος εκφοράς της Ευχής της αναφοράς κ. άλ.
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
1. Εισαγωγή στο μάθημα. Οι καταβολές της ευχαριστιακής πράξεως της Εκκλησίας.
2. Η θεία ευχαριστία στην Καινή Διαθήκη.
3. Αρχαίες μαρτυρίες περί της ευχαριστιακής πράξεως της Εκκλησίας. Τα βυζαντινά λειτουργικά υπομνήματα.
4. Οι Λειτουργία(-ες) του Μ. Βασιλείου. Πατρότητα, χρόνος και ημέρες τελέσεώς της.
5. Η Λειτουργία του Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Πατρότητα, καταβολές, εξέλιξη, δομή, χειρόγραφη παράδοση.
6. Η Ακολουθία της προθέσεως.
7. Η «προ-Αναφορά» και η Μεγάλη Είσοδος.
8. Η Αναφορά. Ο καθαγιασμός των Τιμίων Δώρων.
9. Η Μετάληψη.
10. Η Προηγιασμένη. Πατρότητα, καταβολές, χαρακτήρας, χρόνος και ημέρες τελέσεώς της.
11. Δομή και τελετουργική θεώρηση της Προηγιασμένης.
12. Τελετουργικά ζητήματα. Ο χρόνος τελέσεως της θείας Λειτουργίας, το συλλείτουργο, ο τρόπος εκφοράς της ευχαριστιακής Ευχής της αναφοράς.
13. Ευχαριστιακές έριδες ανά τους αιώνες.
Λέξεις Κλειδιά
Βυζαντινή θεία Λειτουργία, Πρόθεση, Αναφορά, Λειτουργικά Υπομνήματα, Τελετουργικά ζητήματα θείας λειτουργίας, Ευχαριστιακές έριδες
Τύποι Εκπαιδευτικού Υλικού
- Σημειώσεις
- Διαφάνειες
- Πολυμεσικό υλικό
- Βιβλίο
Χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών
Χρήση Τ.Π.Ε.
- Χρήση Τ.Π.Ε. στη Διδασκαλία
- Χρήση Τ.Π.Ε. στην Επικοινωνία με τους φοιτητές
Περιγραφή
1. Διδασκαλία με Power Point 2. διαδικτυακές πηγές 3. ηλεκτρονική επικοινωνία
Οργάνωση Μαθήματος
| Δραστηριότητες | Φόρτος Εργασίας | ECTS | Ατομικά | Ομαδικά | Erasmus |
|---|---|---|---|---|---|
| Διαλέξεις | 39 | 1,6 | ✓ | ||
| Μελέτη και ανάλυση βιβλίων και άρθρων | 59 | 2,4 | ✓ | ✓ | |
| Εξετάσεις | 2 | 0,1 | ✓ | ||
| Σύνολο | 100 | 4 |
Αξιολόγηση Φοιτητών
Περιγραφή
Ένα δίωρο γραπτών εξετάσεων στην ύλη (βλ. παρακάτω), που καλύφθηκε κατά τη διάρκεια του εξαμήνου (90%). Προσμετράται και η ενεργός συμμετοχή στο μάθημα και στις ασκήσεις στην τάξη (10%). Θετική θεωρείται και η παρουσία στο Φροντιστήριο Λειτουργικής, που πραγματοποιείται κάθε Πέμπτη 8.00-10.00 στον ναό της Σχολής.
ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ
1. Γεωργίου Φίλια, Λειτουργική Β΄. Η θεία ευχαριστία (μέχρι τον 15ο αιώνα), Αθήνα 2016, σσ. 56-108, 383-421.
2. Χρυσοστόμου Νάσση (διακόνου), Η τελεσιουργία του μυστηρίου της Ευχα¬ριστίας. Κανονική διδασκαλία και λειτουργική τάξη, Θεσσαλονίκη 2007, σσ. 202-224.
3. Ιωάννου Μ. Φουντούλη, Κείμενα λειτουργικής Γ΄, Θεσσαλονίκη 2005, σσ. 149-164 και 227-234.
4. Το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας. Πρακτικά Γ΄ Πανελληνίου Λειτουργικού Συμποσίου, Αθήνα 2004, σσ. 127-178.
a. Δημητρίου Τζέρπου (πρωτοπρεσβυτέρου), «Η ακολουθία της προθέσεως (προσκομιδής). Ιστορικολειτουργική θεώρηση», αυτόθι, σσ. 127-149.
b. Ιωάννου Φουντούλη, «Τελετουργική προσέγγιση της θείας Λειτουργίας», αυτόθι, σσ. 151-178.
5. Robert Taft, «Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και η Αναφορά που φέρει το όνομά του», Κληρονομία 21 (1989) 285-308.
Μέθοδοι Αξιολόγησης Φοιτητών
- Γραπτή Εξέταση με Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής (Συμπερασματική)
- Γραπτή Εξέταση με Ερωτήσεις Σύντομης Απάντησης (Συμπερασματική)
- Γραπτή Εξέταση με Ερωτήσεις Εκτεταμένης Απάντησης (Συμπερασματική)
Βιβλιογραφία
Βιβλιογραφία μαθήματος (Εύδοξος)
Φίλιας, Γεώργιος, Λειτουργική Β΄. Η θεία ευχαριστία (μέχρι τον 15ο αιώνα), Αθήνα 2016.
Επιπρόσθετη βιβλιογραφία για μελέτη
1. Alexopoulos, Stephanos (πρωτοπρ.), The Presanctified Liturgy in the Byzantine Rite: A Comparative Analysis of its Origins, Evolution, and Structural Components [Liturgia Congenda 21], Peeters: Leuven, 2009.
2. Arranz, Μ., «La Liturgie Présanctifiés de l’ancien Euchologe byzantin», Orientalia Christiana Periodica 47 (1981) 332-388.
3. Bradshaw, P. F., Eucharistic Origins, Oxford University Press: Oxford/New York, 2004.
4. Dix, G., The Shape of the Liturgy, νέα έκδ., Continuum: London/New York, 2005 (ανατύπωση: 2007).
5. Hänggi, A. και I. Pahl, Prex eucharistica: Textus e variis Liturgiis antiquioribus selecti, β΄ έκδ. [Spicilegium Friburgense 12], Éditions Universitaires Fribourg Suisse: Fribourg, 1978.
6. Καλυβοπούλου, Αλκιβιάδου Κ. (πρωτοπρ.), Χρόνος τελέσεως της θείας Λειτουργίας [Ανάλεκτα Βλατάδων 37], Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών: Θεσσαλονίκη, 1982.
7. Laurent, V., «Le rituel de la proscomidie et le métropolite de Crète Élie», Revue des études byzantines 16 (1958) 116-142.
8. Μιλόσεβιτς, Ν. Σ., Η θεία Ευχαριστία ως κέντρον της θείας λατρείας, Εκδόσεις Πουρναρά: Θεσσαλονίκη, 2001.
9. Νάσση, Χρυσοστόμου (διακ.), Η τελεσιουργία του μυστηρίου της Ευχαριστίας. Κανονική διδασκαλία και λειτουργική τάξη [Κανονικά και Λειτουργικά 5], Μυγδονία: Θεσσαλονίκη, 2007.
10. Φίλια, Γ. Ν., Ο τρόπος αναγνώσεως των ευχών στη λατρεία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Γρηγόρη: Αθήνα, 1997.
11. Φουντούλη, Ι. Μ., Κείμενα Λειτουργικής (τεύχος γ΄). Θείαι Λειτουργίαι, εκδ. Μ. Φουντούλης: Θεσσαλονίκη, 1998.
12. Σκαλτσή, Π. Ι., Λειτουργικές Μελέτες ΙΙ, Εκδόσεις Πουρναρά: Θεσσαλονίκη, 2006 («Ο καιρός της θείας Λειτουργίας και η δυνατότητα τέλεσής της το εσπέρας», σ. 59-74, «Ημέρες και χρόνος τελέσεως της θείας Λειτουργίας του Μεγάλου Βασιλείου», σ. 215-225, «Η είσοδος των τιμίων δώρων στην Προηγιασμένη θεία λειτουργία», σ. 237-248 και «“Φως Χριστού φαίνει πάσι” και “Κατευθυνήτω” στη Λειτουργία των Προηγιασμέων Δώρων», σ. 249-257.)
13. Σκρέττα, Νικοδήμου (αρχιμ.), Λόγος και μέλος στη θεία Λειτουργία του ιερού Χρυσοστόμου. Υπομνήσεις λειτουργικής θεολογίας και τάξεως [Κανονικά και Λειτουργικά 9], Μυγδονία: Θεσσαλονίκη, 2016.
14. Σούλτς, Χανζ-Γιοακίμ, Η βυζαντινή λειτουργία. Μαρτυρία πίστεως και συμβολική έκφραση, μτφρ. π. Δημητρίου Τζέρπου [Εκκλησία Προσευχομένη 2] Ακρίτας: Αθήνα, 1998.
15. Taft, Robert F., A History of the Liturgy of St John Chrysostom, 4 τόμοι (= Volume II: The Great Entrance, δ΄ έκδ., Roma, 2000. Volume IV: The Diptychs, Roma, 1991. Volume V: The Precommunion Rites, Roma, 2000. Volume VI: The Communion, Thanksgiving, and Concluding Rites, Roma, 2008.), [Orientalia Christiana Analecta 200, 238, 261, 281] Pontificio Istituto Orientale: Roma.
16. Τρεμπέλα, Π. Ν., Αι τρείς Λειτουργίαι κατά τους εν Αθήναις κώδικας, β΄ έκδ [Text und Untersuchungen zur Byzantinisch-neugriechische Philologie 15], Σωτήρ: Αθήνα, 1982.
17. H. Wybrew, The Orthodox Liturgy. The Development of the Eucharistic Liturgy in the Byzantine Rite, St Vladimir’s Seminary Press: Crestwood, NY, 1996.
Τελευταία Επικαιροποίηση
01-11-2020
