Ανθρωπολογία του χώρου

Ειδικού Υποβάθρου / Κορμού

Τα μαθησιακά αποτελέσματα αναμένεται να είναι: -η κατανόηση και γνώση της οργάνωσης, δομής και χρήσης διαφορετικών χώρων μέσα από τη σχέση τους με το κοινωνικό και πολιτισμικό συγκείμενο -η γνώση εννοιών, θεωριών, μεθόδων και τεχνικών που αφορούν σε ζητήματα χώρου σε όλες τις κλίμακες κατοίκησής του -η ανάπτυξη και καλλιέργεια της κριτικής σκέψης -η εξοικείωση με τις διεπιστημονικές προσεγγίσεις των χωρικών φαινομένων -η εξοικείωση με τις ερευνητικές διαδικασίες Το μάθημα θα υποστηρίξει οι φοιτητές και οι φοιτήτριες: -να αναπτύξουν την ικανότητα της κριτικής μελέτης χωρο-κοινωνικών φαινομένων -να συνδέουν τον ανθρωπογενή χώρο με το ευρύτερο κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο -να αναγνωρίζουν την πολυπλοκότητα στις διαδικασίες παραγωγής, χρήσης και νοηματοδότησης του χώρου -να χειρίζονται τα εργαλεία και τις τεχνικές έρευνας

Στο πλαίσιο του μαθήματος εξετάζεται η θέση της Ανθρωπολογίας στις Επιστήμες του Χώρου και αναλύεται ο ρόλος της Ανθρωπολογίας του Χώρου στη συγκρότηση της Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής και του Χώρου καθώς και οι επιρροές της στο πεδίο των πρακτικών εφαρμογών του αρχιτεκτονικού, αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού. Γίνεται αναφορά στους διαχρονικούς μετασχηματισμούς του πεδίου της Ανθρωπολογίας του Χώρου, στις μετατοπίσεις των εννοιών, θεωρήσεων και θεωριών της καθώς και των επιστημολογικών και μεθοδολογικών εργαλείων της. Εξετάζεται αναλυτικά η τομή Φιλοσοφίας και Ανθρωπολογίας του Χώρου στις διαχρονικές εκφάνσεις της, από τις θετικιστικές έως τις σύγχρονες μεταδομιστικές προσεγγίσεις των χωρο-κοινωνικο-πολιτισμικών φαινομένων. Το μάθημα εστιάζει σε ζητήματα των σχέσεων χώρου-κοινωνίας-πολιτισμού, στο ρόλο του χώρου στη δόμηση των συλλογικών (αλλά και ατομικών) ταυτοτήτων, στη διαχείριση της μνήμης, στους αποκλεισμούς, την πολυπολιτισμικότητα, τις συγκρούσεις, τα κοινωνικά κινήματα πόλης και την αστικοποίηση, με έμφαση στον χώρο και τον τόπο. Επικεντρώνεται στις χωρικές εκφράσεις αυτών των φαινομένων τα οποία συνδιαμορφώνονται από τις τοπικές ιδιαιτερότητες, τις νέες συνθήκες της παγκόσμιας οικονομίας, τις συνεχείς μετακινήσεις των ανθρώπων, τις αέναες ροές της πληροφορίας και την πλανητική περιβαλλοντική κρίση. Επιχειρούμε τη διεπιστημονική προσέγγιση αυτών των κοινωνικο-χωρικών φαινομένων και τον κριτικό αναστοχασμό πάνω σε ζητήματα χώρου, πόλης και αρχιτεκτονικής. Οι 13 διαλέξεις του μαθήματος αναφέρονται: 1. στις αναπαραστάσεις για το σώμα και τις επιδράσεις τους στη συγκρότηση του χώρου κατοίκησης. Το σώμα ως κάλλος, το σώμα ως μηχανή, το σώμα ως βίωμα, ως επιτέλεση και ως αρένα θα εξεταστούν σε σχέση με τον ανθρωπογενή χώρο που διαμορφώνεται στα πεδία του λόγου και της πρακτικής προκειμένου να ανταποκριθεί στις προαναφερθείσες αναπαραστάσεις του σώματος. Η διαφορετικότητα ως θεμελιακή συνιστώσα ορισμένων εξ αυτών θα συμπεριληφθεί στον προβληματισμό μας σχετικά με την συγκρότηση του εαυτού μέσω του άλλου, της ετερότητας, ως ορίζουσα των σχεσιακών και των πλέον ριζοσπαστικών διαλογικών και (συν) διαμορφώσεων/κατασκευών του χώρου. 2. στις διαδοχικές θεωρήσεις τη δομής και συγκρότησης της πόλης και των διαδικασιών αστικοποίησης. Περιγράφονται τα διαδοχικά επίπεδα-κλίμακες μελέτης του χώρου της πόλης ως χωρο-κοινωνικού φαινομένου (μάκρο-, μέσο-, μίκρο-/ συνολική δομή, γειτονιές/κοινότητες, δομημένο περιβάλλον/ αρχιτεκτονική) και παράλληλα εξετάζονται τα ζητήματα του κοινωνικού διαχωρισμού και αποκλεισμού. Συζητούνται οι πολιτισμικές διαφοροποιήσεις και καταβολές των πόλεων και οι ιδιαιτερότητες των ελληνικών πόλεων. Γίνεται αναδρομή στις αντανακλάσεις των διεκδικήσεων του φεμινιστικού κινήματος στην κατανόηση και τον σχεδιασμό του χώρου, της αρχιτεκτονικής και της πόλης, κατά τις διαδοχικές φάσεις του, και στη συνέχεια των θεωρήσεων των σπουδών φύλου. 3. στις διαφορετικές κατανοήσεις της φύσης και το ρόλο τους στην εξέλιξη των ιδεών για την πόλη, από την Κηπούπολη του Ebenezer Howard μέχρι την σύγχρονη ανθεκτική πόλη. 4. στην παραγωγή του δημόσιου χώρου στο πλαίσιο α. των θεσμικών αναπαραστάσεων που τον καθορίζουν, τον οριοθετούν και ρυθμίζουν τη χρήση του, β. των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων που τον επηρεάζουν και τον αναπαράγουν συνεχώς, γ. των απρογραμμάτιστων οικειοποιήσεων του δημόσιου χώρου που τον τροποποιούν καθημερινά και υλοποιούν έμπρακτα και τον πολιτικό του χαρακτήρα. Εξετάζεται η κυρίαρχη αντίληψη για τον δημόσιο χώρο που προωθείται μέσα από τις διαδικασίες του εξευγενισμού και της τουριστικοποίησης, μέσα από ηγεμονικές πολιτικές και σχέδια που συντελούνται σε πολλές κλιμακες και αφορούν τελικά τις καθημερινές ζωές των κατοίκων της πόλης. Όπως επίσης, και το φάσμα των συμπεριφορών που γίνονται ανεκτές στον δημόσιο χώρο και το οποίο στενεύει συνεχώς, και όλο και περισσότεροι χρήστες του αποκλείονται ενεργά ως «ανεπιθύμητοι». 5. στις θεωρίες διαχείρισης των μνημείων, προκειμένου να γίνει κατανοητή η σημερινή στάση της δυτικής και παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας απέναντι στις εγγραφές της μνήμης στο χώρο και τις πρακτικές που υιοθετεί για τη συγκρότηση της εικόνας της. Εξετάζονται επίσης ζητήματα εφαρμογής των σημερινών τάσεων διαχείρισης της μνήμης που ενώ ξεκινούν από την πρόθεση προστασίας της, συχνά την καταδικάζουν σε ασυνέχεια, την αποξενώνουν από το περιβάλλον της και την προσαρμόζουν με προκρουστικό τρόπο σε μεγαλύτερα ‘’αφηγήματα’’ αναζητώντας τρόπους εμπορευματοποίησής της. 6. στις έννοιες της επικοινωνίας ως διαδικασίας στο χώρο και της ετερότητας ως θέσης στη διάταξη της επικοινωνίας (με παραδείγματα που αφορούν στην προσωπική και πολιτισμική επικοινωνία). 7. στη σχέση τεκμηριωτικής εικόνας και καλλιτεχνικού έργου, και ειδικότερα στο πώς ο τρόπος που καταλαβαίνουμε την τεκμηριωτική εικόνα διαμεσολαβείται από ορισμένες συμβάσεις που διέπουν την καλλιτεχνική παράδοση. 8. στο γόνιμο διάλογο μεταξύ ανθρωπολόγων και εικαστικών καλλιτεχνών που διαφοροποιείται από το αρχικό, κοινό ενδιαφέρον της εθνογραφίας και της μοντέρνας και πρωτοποριακής τέχνης του 20ου αιώνα για το υποτιθέμενο «πρωτόγονο». Παρουσιάζονται επιλεγμένα παραδείγματα σύγχρονων καλλιτεχνών οι οποίοι εστιάζουν στον πολιτισμικά «άλλο», χρησιμοποιούν την επιτόπια έρευνα, δίνουν έμφαση στο χώρο, στις ποικίλες χαρτογραφήσεις και υιοθετούν μια κριτική και αναστοχαστική στάση απέναντι στον δυτικό πολιτισμό και τις αναπαραστάσεις του.

01-03-2021