ΠΡΩΪΜΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Ειδικού Υποβάθρου / Κορμού

Το μάθημα προσφέρεται και σε φοιτητές προγραμμάτων ανταλλαγής.

(α) Eπισήμανση και ανάλυση των κυριότερων πολιτικών εξελίξεων και κοινωνικών μεταβολών που σημειώθηκαν στον ελληνορωμαϊκό κόσμο από τον 3ο έως τον 7ο αι. μ.Χ. και οδήγησαν προοδευτικά στη μετάβαση από τους ύστερους αρχαίους στους μεσαιωνικούς χρόνους και από το Ρωμαϊκό στο Βυζαντινό κράτος. (β) Κατανόηση των σπουδαιότερων γεγονότων που σημειώνονται στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας αλλά και στις παρυφές της και στις σχέσεις της με τους γειτονικούς της λαούς και κράτη από την εποχή της μονοκρατορίας του Κωνσταντίνου Α´ μέχρι τον θάνατο του Ιουστινιανού Α´ (324-565). (γ) Κατανόηση των βασικών στοιχείεν της πολιτικής θεωρίας αλλά και της διοικητικής και στρατιωτικής οργάνωσης του κράτους αυτής της περιόδου. (δ) Επισήμανση των λόγων της πτώσης της Ρωμαϊκής Δύσης κατά τον 5ο αι. αλλά και της πτώσης της ελληνιστικής και ελληνορωμαϊκής Ανατολής τον 7ο αι. (ε) Κατανόηση των σπουδαιότερων μεταβολών σε όλες τις πτυχές του κοινωνικού βίου με έμφαση στην περιγραφή της αργής και σταδιακής αλλά τελικά απόλυτης επιβολής του χριστιανισμού έναντι της παλαιάς θρησκείας, των ενδοχριστιανικών δογματικών διαμαχών, του προοδευτικού εξελληνισμού του ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, αλλά και της παρακμής των αστικών του κέντρων και της κάμψης των οικονομικών δραστηριοτήτων στον παλαιό ρωμαϊκό κόσμο. (στ) Εξοικείωση με τις ιστορικές πηγές της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Εξέταση των σημαντικότερων πολιτικών-στρατιωτικών γεγονότων στο εσωτερικό του πρώιμου Βυζαντινού κράτους από την εποχή της μονοκρατορίας του Κωνσταντίνου Α´ έως τον θάνατο του Ιουστινιανού Α´ (324-565). Ανάλυση των ευρύτερων κοινωνικών εξελίξεων που οδηγούν από την ύστερη Αρχαιότητα στον Μεσαίωνα και από την Ρωμαϊκή στην Βυζαντινή αυτοκρατορία. Εντοπισμός, μεθοδολογική προσέγγιση και συστηματική ανάλυση των πηγών της εποχής. SYLLABUS: Εβδομάδα #1 Η μετάβαση από την Ρώμη στο Βυζάντιο (3ος - 4ος αι. μ.Χ.). Η μεγάλη κρίση του Ρωμαϊκού κράτους κατά τον 3ο αι. μ.Χ. Η ρωμαϊκή κοινωνία κατά την συγκεκριμένη περίοδο. Τα ανορθωτικά μέτρα, οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις, η θεσμοθέτηση της διάκρισης πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας. Το πολιτειακό σύστημα της Τετραρχίας, το τέλος της περιόδου του principatus και η εγκαθίδρυση του καθεστώτος δεσποτείας (dominatus) από τον Διοκλητιανό (284-305). Ένας απόλυτος μονάρχης και ένα νέο συγκεντρωτικό κράτος. Εβδομάδα #2: Οι πηγές της πρώιμης βυζαντινής περιόδου (ca. 324 - 641 μ.Χ.). Άμεσες και έμμεσες πηγές. Oι βασικοί συντελεστές της βυζαντινής ιστορίας (το ρωμαϊκό υπόβαθρο και η διάσταση Δύσης - Ανατολής, οι οικονομικές μεταβολές, η επίδραση του ελληνισμού, η εδραίωση του χριστιανισμού). Οι περιοχές της αυτοκρατορίας. H επίσημη και η σύγχρονη oνομασία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Οι αυτοκράτορες της πρώιμης βυζαντινής περιόδου. Εβδομάδα #3: Οι πηγές του 4ου αι. μ.Χ. Ο Κωνσταντίνος Α´ ως μονοκράτορας (324-337) και η δυναστεία του (324-363). Οι μεγάλες κεντρικές διοικητικές και στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις και η αυτοκρατορική εύνοια έναντι του χριστιανισμού. H επιλογή της ίδρυσης και τα εγκαίνια της Altera Roma (324-330) στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου. Η σταδιακή επιβολή της Κωνσταντινούπολης ως πρωτεύουσας του κράτους και αυτοκρατορικής έδρας έναντι της Αντιόχειας και της Αλεξάνδρειας. Εβδομάδα #4: Οι διάδοχοι του Κωνσταντίνου Α´: Οι αυτοκράτορες Κωνστάντιος Β´ (337-361) και Ιουλιανός (361-363), Ιοβιανός (363-364). Η αποτυχημένη εθνική αντίδραση επί Ιουλιανού. Βαλεντινιανός Α´ (364-375) στη Δύση και Βάλης (364-378) στην Ανατολή. Η ρωμαϊκή καταστροφή στην Αδριανούπολη (378) και η γοτθική διείσδυση στο εσωτερικό του κράτους. Οι πρώτοι χριστιανοί αυτοκράτορες που δεν ήταν μεγάλοι ποντίφηκες: Γρατιανός στη Δύση και Θεοδόσιος Α´ (379-395). Εβδομάδα #5: Η Θεοδοσιανή δυναστεία. Η προοδευτική ισχυροποίηση και επιβολή του χριστιανισμού και τα κρατικά μέτρα κατά της παλαιάς εθνικής θρησκείας (τέλη 4ου αι.). Η διαίρεση της αυτοκρατορικής αρχής από τον Θεοδόσιο Α´ (395). Η σημασία και οι ιστορικές συνέπειες αυτής της πράξης. Oι κυριότερες πηγές του 5ου αι. μ.Χ. Εβδομάδα #6: Η Ανατολή υπό δικό της αυτοκράτορα. Αρκάδιος (395-408) στην Ανατολή και Ονώριος (395-425) στη Δύση. Οι διαμάχες των επιτρόπων και οι βαρβαρικές εισβολές. Η διαμόρφωση του πολιτεύματος στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας κατά την πορεία του 5ου αι. και εξής. Πολιτειακοί παράγοντες (σύγκλητος, δήμοι, στρατός, Εκκλησία). Ο αυτοκρατορικός τίτλος και η αυτοκρατορική ανάδειξη. Εβδομάδα #7: Οι βαρβαρικές εισβολές στο βόρειο σύνορο του Ρήνου και του Δούναβη, οι διεισδύσεις και εγκαταστάσεις στο εσωτερικό, η διάσπαση και η πτώση της Ρωμαϊκής Δύσης (395-476). Ο Θεοδόσιος Β´ στην Ανατολή (408-450) και τα κυριότερα γεγονότα και επιτεύγματα της βασιλείας του (Θεοδοσιανό τείχος, πανεπιστήμιο Κων/πόλεως, Codex Theodosianus κλπ.). Οι Ούννοι και ο Αττίλας. Οι θεολογικές και δογματικές έριδες και ο ανταγωνισμός των εκκλησιαστικών κέντρων. Η νεστοριανή διδασκαλία και ο μονοφυσιτισμός. Οι τρεις πρώτες οικουμενικές σύνοδοι. Εβδομάδα #8: Ο ορισμός της ορθοδοξίας. Η σύνοδος της Χαλκηδόνας (438). Συνέπειες, υπαναχωρήσεις και μετέπειτα διαμάχες. Ο Ζήνων και το Ενωτικόν (482). Το Ακακιανό σχίσμα (484). Η μονοφυσιτική πολιτική του Αναστασίου Α´ και η ορθόδοξη πολιτική του Ιουστίνου Α´. Οι αποτυχημένες προσπάθειες συμβιβασμού από τον Ιουστινιανό Α´: τα «Τρία Κεφάλαια» & «αφθαρτοδοκητισμός». Αποτυχημένες προσπάθειες συμβιβασμού από τον Ηράκλειο: μονοενεργητισμός & μονοθελητισμός. Αντίθεση των ανατολικών επαρχιών της αυτοκρατορίας στο δόγμα της συνόδου της Χαλκηδόνας. Η πολιτική κατάσταση κατά το β´ μισό του 5ου αι. Μαρκιανός (450-457), Λέων Α´ (457-474), Λέων Β´ (474) και Ζήνων (474-491). Η Βυζαντινή αυτοκρατορία και τα νέα «βαρβαρικά» κράτη (Φράγκοι, Βάνδαλοι, Βησιγότθοι, Σουήβοι, Βουργουνδοί, ‘Ερουλοι και Οστρογότθοι) στα εδάφη της παλαιάς ρωμαϊκής Δύσης. Εβδομάδα #9: Οι πηγές του 6ου αι. Προκόπιος Καισαρείας και άλλοι συγγραφείς. H ιουστινιάνεια κωδικοποίηση των νόμων και η νέα νομοθετική παραγωγή (Codex Justinianus, Institutiones, Digesta, Novellae). Οι πολιτικές εξελίξεις στα τέλη του 5ου - αρχές 6ου αι.: Το πρόγραμμα του Αναστασίου Α´ (474-491) και τα αποτελέσματα της πολιτικής του. Ιουστίνος Α´ (518-527) και Ιουστινιανός Α´ (527-565). Εβδομάδα #10: Η βασιλεία του Ιουστινιανού Α´ (527-565). Νομοθετικό και οικοδομικό έργο (Αγία Σοφία). Η Θεοδώρα. Πολιτική θεωρία και στόχοι του Ιουστινιανού. Η στάση του Νίκα. Η επιβολή της ορθοδοξίας της Χαλκηδόνας και το ύστατο πλήγμα στην παλαιά θρησκεία. Ο Βελισάριος, η ιουστινιάνεια reconquista και τα αποτελέσματά της. Διοικητικές και στρατιωτικές μεταβολές. Κριτική της βασιλείας του Ιουστινιανού. Εβδομάδα #11: Οι διάδοχοι του Ιουστινιανού Α´ (565-610) και η νέα δυναστεία του Ηρακλείου (610-695). Η προοδευτική «στρατιωτικοποίηση» της επαρχιακής διοίκησης, οι αλλαγές στην κεντρική οργάνωση και ο προοδευτικός εξελληνισμός του κράτους. Ο περσικός πόλεμος επί Φωκά και Ηρακλείου, οι σλαβικές εγκαταστάσεις στη χερσόνησο του Αίμου (7ος αι.) και η πτώση της ελληνιστικής και ελληνορωμαϊκής Ανατολής στους Άραβες. Εβδομάδα #12: Η παρακμή των αστικών κέντρων από τον 4ο αι. και εξής, η κάμψη των οικονομικών δραστηριοτήτων και o προοδευτικός «εξαγροτισμός» της αυτοκρατορίας. Ένα νέο κράτος και μια διαφορετική κοινωνία κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο. Εβδομάδα #13: Ανακεφαλαίωση μαθημάτων - συζήτηση - προετοιμασία για τις εξετάσεις.

Ρώμη, Βυζάντιο, Αυτοκρατορία, Ύστερη αρχαιότητα, Βαρβαρικές εισβολές, πτώση, κρίση, μετασχηματισμός, εθνικοί, χριστιανοί, Ιουστινιανός Α, Θεοδόσιος Α, Κωνσταντίνος Α, Ιουλιανός, Αναστάσιος Α, ανάκτηση, ιουστινιάνεια νομοθεσία, Οικουμενικές σύνοδοι

03-03-2020