Βυζαντινή ζωγραφική: αισθητικές αρχές και ορθόδοξη εικονογραφία

Πληροφορίες Μαθήματος
ΤίτλοςΒυζαντινή ζωγραφική: αισθητικές αρχές και ορθόδοξη εικονογραφία / Byzantine Painting: Aesthetic principles and Οrthodox iconography
ΚωδικόςΘ346
ΣχολήΘεολογική
ΤμήμαΚοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού
Κύκλος / Επίπεδο1ος / Προπτυχιακό
Περίοδος ΔιδασκαλίαςΕαρινή
Υπεύθυνος/ηΕλένη Χρυσάφη
ΚοινόΝαι
ΚατάστασηΜη Ενεργό
Course ID600019669

Πληροφορίες Τάξης
ΤίτλοςΒυζαντινή ζωγραφική: αισθητικές αρχές και ορθόδοξη εικονογραφία
Ακαδημαϊκό Έτος2021 – 2022
Περίοδος ΤάξηςΕαρινή
Διδάσκοντες άλλων Κατηγοριών
Ώρες Εβδομαδιαία3
Class ID
600187527

Πρόγραμμα Τάξης

ΚτίριοΘεολογική
ΌροφοςΌροφος 2
ΑίθουσαΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ Γ (98)
ΗμερολόγιοΠαρασκευή 15:00 έως 16:30
Τύπος Μαθήματος
Eιδίκευσης / Kατεύθυνσης
Τύπος Μαθήματος 2016-2020
  • Επιστημονικής Περιοχής
Τύπος Μαθήματος 2011-2015
Εμβάθυνσης / Εμπέδωσης Γνώσεων
Τρόπος Παράδοσης
  • Πρόσωπο με πρόσωπο
Ηλεκτρονική Διάθεση Μαθήματος
Erasmus
Το μάθημα προσφέρεται και σε φοιτητές προγραμμάτων ανταλλαγής.
Γλώσσα Διδασκαλίας
  • Ελληνικά (Διδασκαλία, Εξέταση)
  • Αγγλικά (Διδασκαλία, Εξέταση)
  • Ιταλικά (Διδασκαλία, Εξέταση)
Γενικές Ικανότητες
  • Εφαρμογή της γνώσης στην πράξη
  • Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών
  • Αυτόνομη εργασία
  • Εργασία σε διεθνές περιβάλλον
  • Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών
  • Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης
Περιεχόμενο Μαθήματος
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Στόχος του μαθήματος είναι να εμβαθύνει σε ζητήματα αισθητικής και εικονογραφικής ανάλυσης των εικόνων και παραστάσεων της βυζαντινής ζωγραφικής. Στο πλαίσιο του μαθήματος εξετάζονται καταρχήν οι ιστορικές-κοινωνικές συνθήκες και το θεολογικό-δογματικό-λειτουργικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε η χριστιανική εικονογραφία. Παρουσιάζονται οι βασικές αισθητικές αρχές της χριστιανικής ζωγραφικής με παράλληλη μελέτη επιλεγμένων γραπτών πηγών και κειμένων βυζαντινής αισθητικής. Παράλληλα, διερευνώνται οι σχέσεις της με την παλαιότερη εθνική-ειδωλολατρική καλλιτεχνική παράδοση, ενώ γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην χρήση των συμβόλων και συμβολισμών στην εικονογραφία και εικονολογία της. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι κυριότεροι σταθμοί εξέλιξης της βυζαντινής ζωγραφικής και της χριστιανικής εικονογραφίας από τους πρωτοχριστιανικούς ως τους μεταβυζαντινούς χρόνους. Στο πλαίσιο του μαθήματος θα πραγματοποιηθούν επισκέψεις σε παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης που διασώζουν τον εντοίχιο ζωγραφικό διάκοσμό τους. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ Το περιεχόμενο του μαθήματος διαρθρώνεται στις παρακάτω 13 διδακτικές ενότητες: 1. Το ιστορικό-κοινωνικό-ιδεολογικό-θεολογικό πλαίσιο διαμόρφωσης της χριστιανικής ζωγραφικής. - Οι πηγές της βυζαντινής εικονογραφίας. - Η βυζαντινή θεολογία και φιλοσοφία της εικόνας. - Η βυζαντινή εικόνα ως αντικείμενο αισθητικής προσέγγισης, τέχνης και λατρείας. - Η υπόσταση και λειτουργία της βυζαντινής εικόνας κατά τον Ιωάννη Δαμασκηνό. 2. Από τα νεκρικά πορτρέτα του Φαγιούμ στις απαρχές της τέχνης των βυζαντινών εικόνων. - Η διαμόρφωση της πρωτοχριστιανικής εικονογραφίας στην ζωγραφική τάφων και κατακομβών (Ρώμη, Θεσσαλονίκη, κοπτική Αίγυπτος). 3. Η παλαιοχριστιανική εικονογραφία και η μνημειακή ζωγραφική ως την εποχή της Εικονομαχίας (ψηφιδωτά, τοιχογραφίες): η μαρτυρία των παλαιοχριστιανικών μνημείων. - Εικονογραφικοί τύποι και σχήματα με τον Χριστό και την Θεοτόκο στον διάκοσμο της αψίδας: συμβολισμοί, μορφολογία, αισθητική. 4. Η ζωγραφική της περιόδου της Εικονομαχίας: οι θεολογικές-δογματικές διαμάχες και η ανεικονική ζωγραφική. 5. Η εξέλιξη της ορθόδοξης εικονογραφίας στην ζωγραφική της μέσης βυζαντινής περιόδου (9ος-12ος αι.). 6. Η εξέλιξη της ορθόδοξης εικονογραφίας στην παλαιολόγεια ζωγραφική των υστεροβυζαντινών μνημείων (13ος-15ος αι.). 7. Η μεταβυζαντινή εικονογραφική παράδοση στην λατινοκρατούμενη και τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και την Βενετία: Ιστορική επισκόπηση, αισθητική θεώρηση, εικονογραφική εξέλιξη, σχολές και εργαστήρια. 8. Η διαμόρφωση και εξέλιξη των εικονογραφικών κύκλων και σχημάτων σε συνάρτηση με τις δογματικές αρχές, τις λειτουργικές ανάγκες και την εξέλιξη της βυζαντινής ναοδομίας. - Η εικονογραφική ιεραρχία, η θέση και η λειτουργία των εικόνων και παραστάσεων μέσα στον ναό. - Ο διάκοσμος του Ιερού Βήματος, του τρούλου και των υπόλοιπων τμημάτων των βυζαντινών ναών. 9. Βυζαντινές φορητές εικόνες: αισθητική θεώρηση, ιστορικό διάγραμμα, υλικά, τεχνικές. - Εικόνες σε πολύπτυχα-προσκυνητάρια-τοίχους, εικόνες τέμπλου (δεσποτικές, επιστύλια, βημόθυρα), αμφιπρόσωπες, ανάγλυφες, ψηφιδωτές, εικόνες-λειψανοθήκες. - Ζωγράφοι, εργαστήρια, αφιερωτές. 10. Βυζαντινά εικονογραφημένα χειρόγραφα (κοσμικά και εκκλησιαστικά): ορολογία, υλικά, εργαλεία, μικρογράφοι, αντιγραφείς, εργαστήρια. - Ιστορική επισκόπηση και αισθητική θεώρηση. - Το υπερβατικό στοιχείο, η γλώσσα των μορφών και η επίδραση της Θείας Λειτουργίας. 11. Το πορτρέτο στην βυζαντινή ζωγραφική (αυτοκράτορας, βυζαντινή αυλή, χορηγοί, δωρητές, ιεράρχες, μοναχοί). - Ο ρόλος του καλλιτέχνη στο Βυζάντιο. 12. Εικόνα και Σύμβολο: η γλώσσα, η αισθητική και η λειτουργία των συμβόλων και των συμβολικών παραστάσεων στην παλαιοχριστιανική και την βυζαντινή ζωγραφική. 13. Χώρος-Σύνθεση-Φως-Χρώμα στην βυζαντινή και την μεταβυζαντινή ζωγραφική: Δογματικές, αισθητικές, εικονογραφικές και τεχνοτροπικές παρατηρήσεις.
Λέξεις Κλειδιά
Βυζαντινή τέχνη, Βυζαντινή ζωγραφική, Aισθητική της χριστιανικής τέχνης, Χριστιανική εικονογραφία
Τύποι Εκπαιδευτικού Υλικού
  • Σημειώσεις
  • Διαφάνειες
  • Πολυμεσικό υλικό
  • Βιβλίο
Χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών
Χρήση Τ.Π.Ε.
  • Χρήση Τ.Π.Ε. στη Διδασκαλία
  • Χρήση Τ.Π.Ε. στην Επικοινωνία με τους φοιτητές
Οργάνωση Μαθήματος
ΔραστηριότητεςΦόρτος ΕργασίαςECTSΑτομικάΟμαδικάErasmus
Διαλέξεις391,6
Μελέτη και ανάλυση βιβλίων και άρθρων401,6
Εκπαιδευτικές επισκέψεις και παρακολούθηση συνεδρίων / σεμιναρίων / εκδηλώσεων110,4
Εξετάσεις100,4
Σύνολο1004
Αξιολόγηση Φοιτητών
Περιγραφή
Η αξιολόγηση των φοιτητών γίνεται με προφορικές εξετάσεις στο τέλος του εξαμήνου (100% συμπερασματική αξιολόγηση).
Μέθοδοι Αξιολόγησης Φοιτητών
  • Προφορική Εξέταση (Συμπερασματική)
Βιβλιογραφία
Βιβλιογραφία μαθήματος (Εύδοξος)
1) Ν. ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΥ, Βυζαντινή Ζωγραφική. Η βυζαντινή κοινωνία και οι εικόνες της, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2000. 2) Π. Α. ΜΙΧΕΛΗΣ, Αισθητική θεώρηση της Βυζαντινής Τέχνης, εκδ. Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή (η΄ έκδοση), Αθήνα 2015.
Επιπρόσθετη βιβλιογραφία για μελέτη
M. ΑΧΕΙΜΑΣΤΟΥ-ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ, Βυζαντινές Τοιχογραφίες, Αθήνα 1995. Π. ΒΟΚΟΤΟΠΟΥΛΟΣ, Βυζαντινές εικόνες, Αθήνα 1995. Γ. ΓΑΛΑΒΑΡΗΣ, Το βυζαντινό εικονογραφημένο χειρόγραφο. Προσφορά του καλλιτέχνη στο Θεό, Αθήνα 1994. Γ. ΓΑΛΑΒΑΡΗΣ, Ζωγραφική βυζαντινών χειρογράφων, Αθήνα 1995. Ν. ΓΚΙΟΛΕΣ, Μνημειακή χριστιανική ζωγραφική, π. 400-726, Αθήνα 1983. Ν. ΓΚΙΟΛΕΣ, Ο βυζαντινός τρούλος και το εικονογραφικό του πρόγραμμα (μέσα 6ου αι.-1204), Αθήνα 1990. Ε. ΔΟΞΙΑΔΗ, Τα πορτρέτα του Φαγιούμ, Αθήνα 1996. Γ. ΖΩΓΡΑΦΙΔΗΣ, Βυζαντινή φιλοσοφία της εικόνας. Μια ανάγνωση του Ιωάννη Δαμασκηνού, Αθήνα 1997. Κ. ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ, Περί εικονογραφικής ιεραρχίας, Αθήνα 2004. Π. Α. ΜΙΧΕΛΗΣ, Αισθητική θεώρηση της Βυζαντινής Τέχνης, εκδ. Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή (η΄ έκδοση), Αθήνα 2015. Κ. ΜΠΑΡΟΥΤΑΣ, Το πρόβλημα της ελευθερίας στη βυζαντινή τέχνη, Αθήνα 2002. Ν. ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ, Βυζαντινά ψηφιδωτά, Αθήνα 1994. R. CORMACK, Writing in Gold. Byzantine Society and its Icons, London 1985. A. GRABAR, La peinture byzantin, Geneve 1953. A. GRABAR, L’Iconoclasme byzantine, Paris 1957. A. GRABAR, Le premier art chrétien (200-395), Paris 1966. L. JAMES, Light and Colour in Byzantine Art, Oxford 1996. V.N. LAZAREV, Storia della pittura bizantina, Torino 1967. K. MARSENGILL, Portraits and Icons. Between Reality and Spirituality in Byzantine Art, Turnhout 2013. C.A. TSAKIRIDOU, Icons in Time, Persons in Eternity. Orthodox Theology and the Aesthetics of the Christian Image, Surrey-Burlington 2013. T. VELMANS, La peinture murale byzantine à la fin du Moyen Age, Paris 1977. K. WEITZMANN, Studies in Classical and Byzantine Manuscript Illumination, Chicago 1980. K. WEITZMANN, Byzantine Liturgical Psalters and Gospels, Variorum Reprints, London 1980.
Τελευταία Επικαιροποίηση
03-10-2021