Οι "Άμαχοι" στους Σύγχρονους Πολέμους

Εμβάθυνσης / Εμπέδωσης Γνώσεων

Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές καλούνται: - Να κατανοήσουν τις ιστορικές περιστάσεις και τις πολιτικές και κοινωνικές διαδικασίες μέσα στις οποίες αναδύθηκε η έννοια του «άμαχου» στους σύγχρονους πολέμους καθώς και ποια είναι η κατάσταση σήμερα - Να εμβαθύνουν στη διαδικασία μετάβασης από τις παραδοσιακές μορφές πολέμου στις πιο σύγχρονες και στην αξιοποίηση των αμάχων για την επίτευξη πολιτικών και στρατιωτικών στόχων του πολέμου μέσα από διάφορα ιστορικά αλλά και σύγχρονα παραδείγματα. - Να εμβαθύνουν σε ζητήματα «Φροντίδας» των αμάχων Α) Πώς διαμορφώθηκε ιστορικά το δίκαιο του πολέμου. Β) Πώς διαμορφώθηκαν οι συνθήκες περίθαλψης-φροντίδας μέχρι σήμερα (Ερυθρός Σταυρός, στρατιωτική ιατρική και νοσηλευτική κ.ά). Μαθησιακά αποτελέσματα: - Πιστεύουμε ότι οι φοιτητές/φοιτήτριες όταν ολοκληρώσουν το μάθημα, θα είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να αντιμετωπίζουν κριτικά τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές διαδικασίες των σύγχρονων συγκρούσεων και των ζητημάτων με τους άμαχους πληθυσμούς. - Θα μάθουν να μελετούν συγκριτικά στοιχεία, πηγές και δεδομένα σύγχρονων προβληματικών καταστάσεων (διάφορες μορφές συγκρούσεων) ώστε να παράγουν επιχειρήματα με τα οποία να εξηγούν τις αιτίες των γεγονότων, τα αποτελέσματά τους και τις μακροπρόθεσμες συνέπειές τους. - Με αυτόν τον τρόπο θα είναι σε θέση να συμβάλουν στην πρόληψη συγκρούσεων, στην επίλυση διαφορών, στην πρόληψη μαζικών εγκλημάτων, στην προστασία των αμάχων, στην οικοδόμηση της ειρήνης μετά τον πόλεμο.

Τις τελευταίες δεκαετίες οι στρατιωτικές συγκρούσεις δείχνουν να περιορίζονται σε αριθμό και σε ένταση. Φυσικά οφείλουμε να μιλήσουμε για τάση και όχι για κατάσταση καθώς δεν λείπουν περιπτώσεις σκληρότατων –όσο και μακρόχρονων πολεμικών αναμετρήσεων. Συνακόλουθα περιορίζονται οι θάνατοι ανθρώπων που οφείλονται σε πολεμικές αιτίες, πάντοτε σε σύγκριση με προγενέστερες περιόδους της ιστορίας της ανθρωπότητας. Την ίδια όμως στιγμή διαπιστώνεται μια αντίστροφη τάση. Αυτή αφορά την σύνθεση των ανθρώπινων απωλειών στις στρατιωτικές αναμετρήσεις. Το ποσοστό των θυμάτων περιλαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό «μη πολεμιστών» που ανήκουν μάλιστα στις πιο απόμακρες από την πολεμική πράξη κατηγορίες του πληθυσμού (παιδιά, υπερήλικες κλπ.). Η έννοια του «αμάχου» συσκοτίζεται στους σημερινούς πολέμους και ενίοτε η κατηγορία αυτή βρίσκεται πιο εκτεθειμένη από την αντίστοιχη των πολεμιστών. Σε αμέσως προγενέστερες εποχές, στον 20ο αιώνα, οι τάσεις παρουσιάζονται αντιφατικές. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος μπορεί να θεωρηθεί ο τελευταίος πόλεμος των πολεμιστών καθώς στις ανθρώπινες απώλειες που προκάλεσε οι πολεμιστές αποτελούν το συντριπτικά ανώτερο ποσοστό (8.000.000 νεκροί). Ήδη όμως η μαζική θανάτωση αμάχων προς επίτευξη πολιτικών και στρατιωτικών στόχων εμφανίζεται ως στοιχείο της στρατηγικής (γενοκτονία των Αρμενίων). Στους σκληρούς εμφυλίους πολέμους του μεσοπολέμου (Ρωσικός, ισπανικός) οι απώλειες αμάχων σχεδόν ισορροπούν με τις αντίστοιχες των πολεμιστών. Στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι άμαχοι μπαίνουν στο στόχαστρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων με τον ίδιο σχεδόν τρόπο με τους πολεμιστές στα πεδία των μαχών (εκτελέσεις, στρατόπεδα εξόντωσης, «στρατηγικοί» βομβαρδισμοί. Στα 60 ως 80.000.000 νεκρών του πολέμου τα δύο τρίτα ίσως είναι «άμαχοι». Οι πόλεμοι της αποαποικιοποίησης σταθεροποιούν τη σχέση στρατιωτικών και πολιτικών θανάτων περίπου στα ίδια επίπεδα. Γενικότερα πρακτικές θανάτωσης, μαζικής εξόντωσης, πολιτικές λεηλασίας περιουσιών, πρόκλησης υποσιτισμού, εγκλεισμού, απαγωγής και ομηρείας, σεξουαλικών επιθέσεων, καταναγκασμού (δουλικής εργασίας), προσφυγοποίησης, είναι ιδιαίτερες πολεμικές τακτικές που αντιμετωπίζουν τους αμάχους ως μέρος της πολεμικής προσπάθειας. Σε αυτό το μάθημα, θα εξετάσουμε ιστορικά τη θεωρία και την πρακτική του σύγχρονου πολέμου από τον 17ο αιώνα και μέχρι σήμερα ("παραδοσιακός" πόλεμος, ολοκληρωτικοί πόλεμοι, ανταρτοπόλεμος, τρομοκρατία, πόλεμος «νέου τύπου»), με ιδιαίτερη έμφαση στη συμμετοχή του άμαχου πληθυσμού σε αυτές με το συνακόλουθο κόστος. Θα εξετάσουμε ιστορικά το πώς ανταποκρίνονται οι πολεμιστές στο εκάστοτε θεσμικό πλαίσιο του δικαίου του πολέμου και την εξέλιξή του όπως και θέματα προστασίας και μη προστασίας. Θα διερευνήσουμε τους λόγους της γενικής αποτυχίας στη λειτουργία του όποιου πλαισίου, θα συζητήσουμε για τις μεταβαλλόμενες πρακτικές στον πόλεμο και τις συνέπειες στους πολίτες, τους κανόνες σχετικά με την ασυλία των αμάχων, την προστασία των πολιτών και την ευθύνη για προστασία καθώς και τις συνθήκες πολιτισμού και κουλτούρας σε μία εμπόλεμη περιοχή, που μπορεί να ευνοούν είτε τη θανάτωση, είτε την προστασία των πολιτών, θα εμβαθύνουμε στο ότι τα τελευταία περίπου 100 χρόνια θεσπίστηκε το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο του 1907 και της Γενεύης του 1949 που προσδιορίζουν τις υποχρεώσεις έναντι των αμάχων και περιγράφουν τις νομικές ευθύνες του κρατών μελών, επιμένοντας, ωστόσο, στην κριτική του εξέταση και στην αδυναμία εφαρμογής του.

άμαχοι, ολοκληρωτικός πόλεμος, στρατόπεδα θανάτου, ανθρωπιστικές επεμβάσεις, ειρηνευτικές επιχειρήσεις, ΟΗΕ

19-10-2021