Βυζάντιο και Βενετία: πολιτισμικές και καλλιτεχνικές σχέσεις ως την Αναγέννηση

Ειδικού Υποβάθρου

Το μάθημα προσφέρεται και σε φοιτητές προγραμμάτων ανταλλαγής.

Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές θα μπορούν: (1) να αξιοποιούν τις γνώσεις τους στη συζήτηση γύρω από τις σχέσεις του πολιτισμού του Βυζαντίου με εκείνον της Βενετίας κατά το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση. (2) να αναπτύσσουν διάλογο με τις κοινωνικές επιστήμες, ιδιαίτερα την ιστορία και την ιστορία της τέχνης, πάνω σε ζητήματα που σχετίζονται με τις πολιτισμικές σχέσεις ανάμεσα στην ορθόδοξη Ανατολή και τη Λατινική Δύση διαχρονικά.

Το μάθημα μελετά τις πολυεπίπεδες πολιτισμικές σχέσεις ανάμεσα στο Βυζάντιο και τη Βενετία από την ίδρυσή της και καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής της βυζαντινής αυτοκρατορίας, καθώς και τη δυναμική παρουσία και την πλούσια δράση του Ελληνισμού σε αυτήν μετά το 1453. Η Βενετία, από δημιούργημα της βυζαντινής αυτοκρατορίας, εξελίχθηκε σε μεγάλη ναυτική και οικονομική δύναμη και, από βυζαντινή επαρχία, κατέληξε να κυριαρχήσει σε πολλά από τα άλλοτε βυζαντινά εδάφη. Στη χιλιόχρονη ιστορία της η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας απέκτησε κτήσεις τόσο στην Ιταλική χερσόνησο όσο και τον ελλαδικό χώρο και κατάφερε να κυριαρχήσει εμπορικά σε όλη τη Μεσόγειο, κατακτώντας μια δεσπόζουσα θέση μεταξύ της ορθόδοξης Ανατολής και της Λατινικής Δύσης. Στο μάθημα δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις καλλιτεχνικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις μεταξύ Βυζαντίου και Βενετίας. Μελετάται η καλλιτεχνική παραγωγή στη Βενετία και την ευρύτερη περιοχή της από την πρώιμη βυζαντινή περίοδο ως τους μεταβυζαντινούς χρόνους και την Ιταλική Αναγέννηση, ενώ ανιχνεύονται οι επιδράσεις της πολιτιστικής κληρονομιάς και της καλλιτεχνικής παραγωγής του Βυζαντίου πριν και μετά το 1453 στην τοπική βενετσιάνικη παράδοση. Το περιεχόμενο του μαθήματος διαρθρώνεται στις παρακάτω 13 διδακτικές ενότητες: 1. Εισαγωγή - Βενετία: το χρονικό μιας θαλάσσιας πολιτείας - Οι καταβολές, η ίδρυση και οι σχέσεις με τη βυζαντινή αυτοκρατορία. 2. Η Άνω Αδριατική κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο: οι πρωτοχριστιανικές κοινότητες στην Ακυληία και την περιοχή της - Από την παλαιοχριστιανική τέχνη της Ακυληίας και της Ραβέννας στα μεσοβυζαντινά μνημεία του Torcello και της λιμνοθάλασσας της Βενετίας. 3. Βυζάντιο και Βενετία πριν το 1000: οι σχέσεις της αυτοκρατορίας με την επαρχία της. 4. Η επίδραση της παλαιοχριστιανικής τέχνης των μνημείων της Ραβέννας στη διαμόρφωση της τοπικής καλλιτεχνικής παράδοσης στη Βενετία - Τα μνημεία του Torcello και η συμβολή τους στη μεσοβυζαντινή καλλιτεχνική κληρονομιά: αρχιτεκτονική, ψηφιδωτός και γλυπτός διάκοσμος. 5. Βενετία και Σταυροφορίες - Η ρήξη και η συμφιλίωση με τη βυζαντινή αυτοκρατορία κατά τον 12ο αι. - Η Δ΄ Σταυροφορία και ο ρόλος της Βενετίας - Η λατινική κατάκτηση της βυζαντινής αυτοκρατορίας και η άλωση και λεηλασία της Κωνσταντινούπολης το 1204. 6. Ο ταραγμένος 13ος αι. - Η άνοδος της δύναμης και η επέκταση της κυριαρχίας της Βενετίας στον ελλαδικό χώρο - Η προσπάθεια της Βενετίας για εμπορική επικράτηση έναντι άλλων ιταλικών πόλεων και ναυτικών δυνάμεων - Οι πολεμικές διαμάχες της Βενετίας και η κρίση μεταξύ Ανατολής και Δύσης - Το απόγειο της εμπορικής και ναυτικής δύναμης της Βενετίας κατά τον 14ο αι. και οι σχέσεις με το Βυζάντιο. 7. Η άνθιση των τεχνών στην αναγεννησιακή Βενετία - Η αλληλεπίδραση με τον βυζαντινό πολιτισμό και οι σχέσεις με τη βυζαντινή τέχνη - Η Βασιλική του Αγίου Μάρκου: αρχιτεκτονική, ψηφιδωτός διάκοσμος, εκκλησιαστικά κειμήλια και καλλιτεχνικοί θησαυροί. 8. Η Βενετία μπροστά στην οθωμανική απειλή (15ος αι.) - Η Γαληνοτάτη σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο (16ος αι.) - Η πολυτέλεια, η παρακμή και η πτώση (17ος-18ος αι.). 9. Η τέχνη στη Βενετία κατά την Ιταλική Αναγέννηση και οι σχέσεις αλληλεπίδρασης με τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή καλλιτεχνική παράδοση - Μεταβυζαντινοί ζωγράφοι στη Βενετία και οι σχέσεις με την τοπική σχολή ζωγραφικής. 10. Η Βενετία των Ελλήνων - Η κοινωνία υποδοχής: η Βενετία ως “un quasi alterum Byzantium” και “alterae Athenae” - Οι Έλληνες στη Βενετία πριν και μετά το 1453: Ιστορικό πλαίσιο - Η ίδρυση και η οργάνωση της Ελληνικής Αδελφότητας της Βενετίας (1498) - Οι Έλληνες stradioti και η Αδελφότητα - Η ακμή της Ελληνικής Αδελφότητας (16ος-18ος αι.): πνευματική ζωή, τυπογραφία, εμπόριο, ναυτιλία, τέχνες και γράμματα - Η Μεγαλοδούκισσα Άννα Παλαιολογίνα Νοταρά - Μεγάλες μορφές Ελλήνων στη Βενετία - Ο Θωμάς Φλαγγίνης και η Φλαγγίνειος Σχολή - Η παρακμή και το τέλος της Αδελφότητας. 11. Το ζήτημα της θρησκευτικής ελευθερίας των Ελληνορθόδοξων της Βενετίας - Η ανέγερση του ναού του Αγίου Γεωργίου στο Campo dei Greci: αρχιτεκτονική, διάκοσμος και εκκλησιαστικά κειμήλια. 12. Το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών: Ίδρυση και πολιτιστική κληρονομιά (βιβλιοθήκη, έντυπα, αρχείο, συλλογή εικόνων, κειμηλίων, χειρογράφων και προσωπογραφιών). 13. Συμπεράσματα μαθήματος - Βυζάντιο και Βενετία: όψεις της βυζαντινής μνημειακής και καλλιτεχνικής κληρονομιάς από την Ακυληία και τη Ραβέννα στη Βενετία (5ος-15ος αι.).

Βυζάντιο και Βενετία, Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών

28-09-2022