Ο Χριστιανικός Ναός: Ορθόδοξη λειτουργική και βυζαντινή καλλιτεχνική παράδοση.
| Τίτλος | Ο Χριστιανικός Ναός: Ορθόδοξη λειτουργική και βυζαντινή καλλιτεχνική παράδοση. / The Christian Church in the Orthodox Liturgical and Byzantine Arts Tradition. |
| Κωδικός | ΛΤ19 |
| Σχολή | Θεολογική |
| Τμήμα | Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού |
| Κύκλος / Επίπεδο | 2ος / Μεταπτυχιακό |
| Περίοδος Διδασκαλίας | Εαρινή |
| Υπεύθυνος/η | Ελένη Χρυσάφη |
| Κοινό | Ναι |
| Κατάσταση | Ενεργό |
| Course ID | 600015755 |
Πρόγραμμα Σπουδών: Ορθόδοξη Θεολογία και Χριστιανικός Πολιτισμός
Εγγεγραμμένοι φοιτητές: 10
| Κατεύθυνση | Τύπος Παρακολούθησης | Εξάμηνο | Έτος | ECTS |
|---|---|---|---|---|
| Βιβλικών, Πατερικών, Αγιολογικών και Θρησκειολογικών Σπουδών | Υποχρεωτικό Κατ' Επιλογήν | 2 | 1 | 10 |
| Ιστορίας, Δόγματος, Φιλοσοφίας και Αρχαιολογίας | Υποχρεωτικό Κατ' Επιλογήν | 2 | 1 | 10 |
| Εφαρμοσμένης Θεολογίας | Υποχρεωτικό Κατεύθυνσης | 2 | 1 | 10 |
| Τίτλος | Ο Χριστιανικός Ναός: Ορθόδοξη λειτουργική και βυζαντινή καλλιτεχνική παράδοση. |
| Ακαδημαϊκό Έτος | 2023 – 2024 |
| Περίοδος Τάξης | Εαρινή |
| Διδάσκοντες άλλων Κατηγοριών |
|
| Ώρες Εβδομαδιαία | 3 |
| Ώρες Συνολικά | 39 |
| Class ID | 600229820
|
Τύπος Μαθήματος
Ειδικού Υποβάθρου
Τύπος Μαθήματος 2016-2020
- Επιστημονικής Περιοχής
Τύπος Μαθήματος 2011-2015
Ειδικού Υποβάθρου / Κορμού
Τρόπος Παράδοσης
- Πρόσωπο με πρόσωπο
Ηλεκτρονική Διάθεση Μαθήματος
- e-Οδηγός Σπουδών https://qa.auth.gr/el/class/1/600229820
- Στον ιστοχώρο του Τμήματος: https://www.past.auth.gr/el/node/2940
- eLearning: https://elearning.auth.gr/course/view.php?id=13151
Erasmus
Το μάθημα προσφέρεται και σε φοιτητές
προγραμμάτων ανταλλαγής.
Γλώσσα Διδασκαλίας
- Ελληνικά (Διδασκαλία, Εξέταση)
- Αγγλικά (Διδασκαλία, Εξέταση)
- Ιταλικά (Διδασκαλία, Εξέταση)
Προαπαιτήσεις
Γενικές Προαπαιτήσεις
Πτυχίο θεολογίας ή άλλης σχολής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
Μαθησιακά Αποτελέσματα
Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές:
(1) θα έχουν εξοικειωθεί με τη μελέτη και την κριτική ανάλυση διαφόρων πτυχών του χριστιανικού πολιτισμού του Βυζαντίου.
(2) θα μπορούν με σαφήνεια και συγκροτημένα να περιγράφουν τα χαρακτηριστικά ενός χριστιανικού ναού, καθώς και την εξέλιξη αυτών μέσα στους αιώνες στο πλαίσιο της ορθόδοξης λειτουργικής και βυζαντινής καλλιτεχνικής παράδοσης.
Γενικές Ικανότητες
- Εφαρμογή της γνώσης στην πράξη
- Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών
- Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις
- Αυτόνομη εργασία
- Ομαδική εργασία
- Εργασία σε διεθνές περιβάλλον
- Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον
- Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών
- Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής
- Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης
Περιεχόμενο Μαθήματος
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Βασιζόμενη σε θεμελιώδεις συμβολικές μορφές και αρχετυπικές δομές, η βυζαντινή ναοδομία έκανε χρήση της ύλης προκειμένου να μεταδώσει το «ακατάληπτο», να απεικονίσει με ορατά μέσα το αόρατο, να καταστήσει το άγνωστο γνωστό, να υποδηλώσει συμβολικά τον «άχρονο» και «άπειρο» χώρο ως σημείο της «αχώρητης» και εικαστικά «απρόσιτης» παρουσίας του Θεού. Μέσα στο κέλυφος των βυζαντινών εκκλησιαστικών κτηρίων διαμορφώθηκε και αναπτύχθηκε το ορθόδοξο θρησκευτικό τελετουργικό και η χριστιανική εικονογραφική παράδοση. Τα λειτουργικά δρώμενα και η λατρευτική πράξη επηρέασαν την μορφή και την οργάνωση του χώρου, καθώς και του διακόσμου των βυζαντινών ναών, επιδρώντας καθοριστικά στην διαμόρφωση και εξέλιξη τόσο της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής όσο και της ορθόδοξης εικονογραφίας. Στο πλαίσιο του μαθήματος θα συζητηθούν θέματα που σχετίζονται με την βυζαντινή ναοδομία (θεολογικό υπόβαθρο, λειτουργικές προϋποθέσεις, τυπολογική εξέλιξη, συμβολική διάσταση και αισθητική θεώρηση) και τον ζωγραφικό διάκοσμο του χριστιανικού ναού (αισθητική προσέγγιση, διαμόρφωση και εξέλιξη της ορθόδοξης εικονογραφίας σε συνάρτηση με την Ιερά Παράδοση και την Θεία Λειτουργία).
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ:
1. Εισαγωγή: Το ιστορικό πλαίσιο, το θεολογικό υπόβαθρο και οι λειτουργικές προϋποθέσεις της χριστιανικής τέχνης - Το χριστιανικό ιδεώδες και ο αισθητικός του χαρακτήρας - Το Υψηλό και το Ωραίο στην χριστιανική τέχνη - Η έννοια του Κάλλους στον Ψευδο-Διονύσιο Αρεοπαγίτη.
2. Ο χώρος στην σκέψη των Βυζαντινών - Ο ουράνιος χώρος στην χριστιανική παράδοση και την τέχνη: Παράδεισος, Οίκος του Θεού και Ουράνια Ιερουσαλήμ - Ουράνιο ανάκτορο και Μέγα Παλάτιο - Ο ιερός χώρος του χριστιανικού ναού ως αντανάκλαση της ουράνιας τάξης και ιεραρχίας.
3. Μορφή και Σύμβολο στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική του Βυζαντίου - Ο χριστιανικός ναός ως Εικόνα και Κέντρο του Κόσμου - Η έκφραση του Υψηλού στη βυζαντινή ναοδομία.
4. Συμβολικές ερμηνείες της πρωτοχριστιανικής και βυζαντινής αρχιτεκτονικής - Η αρχιτεκτονική του βυζαντινού ναού ως ιερή εικόνα - Τα μέρη του ναού: συμβολισμός, λειτουργία και χρήση - Ο ρόλος του φωτός και του χρώματος στην βυζαντινή ναοδομία.
5. Βυζαντινή ναοδομία και λατρευτική πράξη: Ουράνια και επίγεια Λειτουργία - Η εξέλιξη της Θείας Λειτουργίας και η επίδρασή της στην ναοδομία: ο ρόλος των λειτουργικών αναγκών και των λατρευτικών χρήσεων - Οι λειτουργικές κατασκευές των επισκοπικών ναών (σύνθρονο, άμβωνας, επισκοπικός θρόνος).
6. Η αρχιτεκτονική σύνθεση στο Βυζάντιο - Η διαμόρφωση και εξέλιξη των τάσεων και τυπολογιών της βυζαντινής ναοδομίας - Ο ρόλος των προτύπων και της παράδοσης, του αρχιτέκτονα και του εργοδότη-χορηγού.
7. Η βυζαντινή ναοδομία ως φορέας και μέσο προβολής της κυρίαρχης πολιτικής ιδεολογίας και ως πεδίο ανώτερης καλλιτεχνικής δημιουργίας - Το ιδεολογικό και συμβολικό περιεχόμενο των κτηρίων-χορηγιών.
8. Η βυζαντινή θεολογία και φιλοσοφία της εικόνας - Η βυζαντινή εικόνα ως αντικείμενο αισθητικής προσέγγισης, τέχνης και λατρείας - Η έκφραση του Υψηλού στην βυζαντινή ζωγραφική: μορφολογία-ύφος-σύνθεση.
9. Η εικονογραφική ιεραρχία, ο ρόλος, η θέση και η λειτουργία των εικόνων μέσα στο ναό - Η διαμόρφωση και εξέλιξη των εικονογραφικών κύκλων και σχημάτων σε συνάρτηση με τις δογματικές αρχές, τις λειτουργικές ανάγκες και την εξέλιξη της βυζαντινής ναοδομίας.
10. Ο διάκοσμος του Ιερού Βήματος και η επίδραση της Θείας Λειτουργίας - Εικονογραφικά σχήματα με τον Χριστό και την Θεοτόκο στην αψίδα - Άγιο Μανδήλιο, Κοινωνία των Αποστόλων, Μελισμός, Ουράνια Λειτουργία, συλλειτουργούντες ιεράρχες - Ο διάκοσμος του τέμπλου, της Πρόθεσης και του Διακονικού.
11. Ο διάκοσμος του τρούλου, του νάρθηκα και των υπόλοιπων τμημάτων των βυζαντινών ναών - Χριστολογικός και θεομητορικός κύκλος - Δωδεκάορτο.
12. Σύμβολα και συμβολικές παραστάσεις στην παλαιοχριστιανική και την βυζαντινή ζωγραφική.
13. Το φως και το χρώμα στην βυζαντινή αγιογραφία: Δογματικές, αισθητικές, εικονογραφικές και τεχνοτροπικές παρατηρήσεις - Ο χώρος και η σύνθεση στην βυζαντινή ζωγραφική: κλίμακα, αναλογία και προοπτική.
Λέξεις Κλειδιά
Βυζαντινή αρχιτεκτονική, Βυζαντινή ζωγραφική, Αισθητική της Βυζαντινής Τέχνης
Τύποι Εκπαιδευτικού Υλικού
- Σημειώσεις
- Διαφάνειες
- Πολυμεσικό υλικό
- Διαδραστικές ασκήσεις
Χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών
Χρήση Τ.Π.Ε.
- Χρήση Τ.Π.Ε. στη Διδασκαλία
- Χρήση Τ.Π.Ε. στην Εργαστηριακή Εκπαίδευση
- Χρήση Τ.Π.Ε. στην Επικοινωνία με τους φοιτητές
Περιγραφή
Διδασκαλία με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων (παρουσιάσεις με powerpoint)
Ηλεκτρονική υποστήριξη με βοηθητικό υλικό μελέτης μέσω της πλατφόρμας e-learning.
Αξιοποίηση οπτικοακουστικού υλικού στο διαδίκτυο.
Επικοινωνία με τους φοιτητές και συμβουλευτική στήριξη με τη χρήση e-mails και zoom.
Οργάνωση Μαθήματος
| Δραστηριότητες | Φόρτος Εργασίας | ECTS | Ατομικά | Ομαδικά | Erasmus |
|---|---|---|---|---|---|
| Διαλέξεις | 39 | ✓ | ✓ | ||
| Άσκηση Πεδίου | 20 | ✓ | ✓ | ✓ | |
| Μελέτη και ανάλυση βιβλίων και άρθρων | 90 | ✓ | ✓ | ✓ | |
| Εκπαιδευτικές επισκέψεις και παρακολούθηση συνεδρίων / σεμιναρίων / εκδηλώσεων | 21 | ✓ | ✓ | ||
| Συγγραφή εργασίας / εργασιών | 80 | ✓ | ✓ | ||
| Σύνολο | 250 |
Αξιολόγηση Φοιτητών
Περιγραφή
- Ενεργή συμμετοχή στις παραδόσεις και προετοιμασία του σχετικού υλικού (30% του τελικού βαθμού)
- Γραπτή εργασία σχετική με το θέμα του μαθήματος. Τα θέματα θα αναρτηθούν στη σελίδα του μαθήματος στην πλατφόρμα e-learning. Η εργασία πρέπει να πληροί τους κανόνες γραπτής εργασίας, όπως αυτοί αναφέρονται στη σελίδα του μαθήματος στο e-learning (70% του τελικού βαθμού)
Μέθοδοι Αξιολόγησης Φοιτητών
- Γραπτή Εργασία (Διαμορφωτική, Συμπερασματική)
- Δημόσια Παρουσίαση (Διαμορφωτική, Συμπερασματική)
Βιβλιογραφία
Επιπρόσθετη βιβλιογραφία για μελέτη
Α. Αlpago-Novello, Γ. Δημητροκάλλης, Η βυζαντινή τέχνη στην Ελλάδα, Αθήνα 1995.
Γ. ΖΩΓΡΑΦΙΔΗΣ, Βυζαντινή φιλοσοφία της εικόνας. Μια ανάγνωση του Ιωάννη Δαμασκηνού, Αθήνα 1997.
Κ. ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ, Περί εικονογραφικής ιεραρχίας, Αθήνα 2004.
Π. Α. ΜΙΧΕΛΗΣ, Αισθητική θεώρηση της Βυζαντινής Τέχνης, εκδ. Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή (η΄ έκδοση), Αθήνα 2015.
Κ. ΜΠΑΡΟΥΤΑΣ, Το πρόβλημα της ελευθερίας στη βυζαντινή τέχνη, Αθήνα 2002.
V. BYCHKOV, Βυζαντινή Αισθητική. Θεωρητικά προβλήματα, Αθήνα 1999.
Ν. ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΥ, Βυζαντινή Ζωγραφική. Η βυζαντινή κοινωνία και οι εικόνες της, Αθήνα 2000.
Ι. ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ, Το Φως στη βυζαντινή εκκλησία, Θεσσαλονίκη 2000.
Σ. ΤΡΙΑΝΤΑΡΗ-ΜΑΡΑ, Η έννοια του κάλλους στο Διονύσιο Αρεοπαγίτη. Θεωρητική προσέγγιση της βυζαντινής τέχνης, Θεσσαλονίκη 20002.
Α. ΤΑΝΤΣΗΣ, Η αρχιτεκτονική σύνθεση στο Βυζάντιο, Θεσσαλονίκη 2012.
Ε. ΧΑΤΖΗΤΡΥΦΩΝΟΣ / S. CURCIC (επιμ.), Η Αρχιτεκτονική ως Εικόνα (κατάλογος έκθεσης - Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού), Θεσσαλονίκη 2009.
R. CORMACK, Writing in Gold. Byzantine Society and its Icons, London 1985.
N. CVIJETIC / M. VASILJEVIC (ed.), Seeing the Invisible. Proceedings of the Symposium on Aesthetics of the Christian Image (Stanford University, March 5, 2016), Alhambra 2016.
L. JAMES, Light and Colour in Byzantine Art, Oxford 1996.
H. MAGUIRE, Art and Eloquence, New Jersey 1981.
C. MANGO, The Art of the Byzantine Empire 312-1453, Toronto-Buffalo-London 1986.
K. MARSENGILL, Portraits and Icons. Between Reality and Spirituality in Byzantine Art, Turnhout 2013.
L. SAFRAN (ed.), Heaven on Earth. Art and the Church in Byzantium, University Park-Pennsylvania 1998.
C.A. TSAKIRIDOU, Icons in Time, Persons in Eternity. Orthodox Theology and the Aesthetics of the Christian Image, Surrey-Burlington 2013.
C. WALTER, Art and Ritual of the Byzantine Church, London 1982.
Τελευταία Επικαιροποίηση
29-08-2023
