Νεοελληνική Εκκλησιαστική Τέχνη και Αισθητική

Ειδικού Υποβάθρου

Εμβάθυνσης / Εμπέδωσης Γνώσεων

Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές θα μπορούν: 1. να κατανοήσουν τις καλλιτεχνικές συνθήκες που οδήγησαν στην νεοελληνική εκκλησιαστική τέχνη, 2. να αναπτύσσουν την κριτική και αναλυτική τους σκέψη ώστε να ερευνήσουν τα γενεσιουργά αίτια της καλλιτεχνικής αλλαγής μέσα από τα πολιτικά, θρησκευτικά, φιλοσοφικά και οικονομικά συμφραζόμενα της εποχής, 3. να αξιοποιούν την αποκτηθείσα γνώση στην περαιτέρω ερμηνεία των βασικών παραμέτρων του ερευνητικού πεδίου στης ιστορίας της νεοελληνικής εκκλησιαστικής τέχνης.

Η μελέτη της νεότερης εκκλησιαστικής τέχνης μπορεί να προσφέρει νέες αναγνώσεις όχι μόνο στην τέχνη αλλά και στην ιστορία των ιδεών του νέου Ελληνισμού, καθώς παρουσιάζει ιδιόμορφη εξέλιξη, άμεσα συνυφασμένη με τα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα του τόπου. Μετά τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους, κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, υπάρχει στροφή στα δυτικά ακαδημαϊκά πρότυπα, ενώ στην υπόλοιπη επικράτεια συνεχίζονται οι παλαιές φόρμες. Απαραίτητες προϋποθέσεις για τη μελέτη της νεοελληνικής εκκλησιαστικής ζωγραφικής είναι η διασαφήνιση όρων που τη χαρακτηρίζουν ως λαϊκή, ακαδημαϊκή, ναζαρηνή, κ.ά. και η ανασημασιοδότησή τους. Ο 20ός αιώνας σφραγίζεται από την τάση επιστροφής στην εικονογραφία και τις αισθητικές αξίες της βυζαντινής τέχνης, της οποίας εισηγητής υπήρξε ο ζωγράφος και λογοτέχνης Φώτης Κόντογλου. Το «νεοβυζαντινό» ύφος επικρατεί έκτοτε στη συνείδηση των μαθητών και συνεχιστών του, σε μια προσπάθεια δημιουργίας μιας τέχνης με «εθνική ταυτότητα», σύμφωνα με το πνεύμα της εποχής, και μακριά από το πνεύμα του ακαδημαϊσμού. Η προσπάθεια των σύγχρονων αγιογράφων είναι να ερμηνευθεί και να εκτιμηθεί ο νεότερος εκκλησιαστικός εικαστικός πολιτισμός με βάση δικές του αισθητικές και δογματικές νόρμες και όχι με βάση νεοϊδεαλιστικές αισθητικές αξίες. Το περιεχόμενο του μαθήματος διαρθρώνεται στις παρακάτω 13 διδακτικές ενότητες: 1. Εισαγωγή. Η τελευταία φάση της μεταβυζαντινής ζωγραφικής (1700-1830). Η «αναγεννητική» κίνηση του αγιορείτη μοναχού Διονυσίου από τον Φουρνά των Αγράφων (1670-1744) και η Ἑρμηνεία τῆς ζωγραφικῆς τέχνης (1728-1733). 2. Από τη δυτικοευρωπαϊκή αναγεννησιακή τέχνη στο Μπαρόκ. Το διάδοχο Ροκοκό. 3. Η δράση και η εμβέλεια των εργαστηρίων του 18ου και 19ου αιώνα. Καπεσοβίτες (1742-1841), Γαλατσιάνοι (1780-1860), Χιοναδίτες (μέσα 18ου αιώνα έως και τέλη 19ου αιώνα), Σαμαρινιώτες (τέλη 18ου, 19ος αι.), Κολακιώτες ζωγράφοι. Χαρακτηριστικά της αγιογραφικής παραγωγής και αισθητικής του 18ου και 19ου αιώνα. 4. Ετεροπροσδιορισμός και ετεροαναφορά. Πελοποννήσιοι και Αθηναίοι ζωγράφοι του 18ου και 19ου αιώνα. Κρήτες ζωγράφοι και η Επτανησιακή σχολή ζωγραφικής. 5. Το ελεύθερο ελληνικό κράτος και οι ιδεολογικές του επιλογές. Το Σχολείο των Τεχνών (31 Δεκεμβρίου 1836). Σχέσεις εκκλησιαστικής-θρησκευτικής και κοσμικής ζωγραφικής. Η «λαϊκή» και η «ακαδημαϊκή» εκκλησιαστική τέχνη. Ο νεοβυζαντινός ρυθμός στην αρχιτεκτονική και ο Τσίλλερ. 6. Η νεοαναγεννησιακή ζωγραφική των Ναζαρηνών ζωγράφων και η ιταλορωσική τεχνοτροπία. Η Συνοδεία των Ιωασαφαίων (1859). Ο Θείρσιος, ο Ζάιτς (μέσα 19ου αιώνα) και η «εκδυτικοποιημένη» εκκλησιαστική ζωγραφική. Ο Κ. Φανέλλης και ο Ρομαντισμός. Ο Θεόφιλος και η Ναΐφ ζωγραφική (naïve art). 7. Εκκλησιαστική τέχνη και αισθητική στη μεταπολεμική Ελλάδα, το ιδρυθέν Καλλιτεχνικό Επαγγελματικό Επιμελητήριο (1944). Ο Σ. Παπαλουκάς (1892-1957), ο Κ. Παρθένης (1878-1967), ο Α. Αστεριάδης (1898-1977), κ.ά. 8. Η βυζαντινή τέχνη ως αντικείμενο πειραματικής έρευνας των μοντερνιστών καλλιτεχνών του 20ού αι. Ο Henri Matisse (1869-1954), ο Vasily Kandinsky (1866-1944), ο Kazimir Malevich (1879-1935), κ.ά. 9. Ο Φώτης Κόντογλου (1940-1965) και οι μαθητές του. Ο προσδιορισμός της εθνικής ταυτότητας στην εκκλησιαστική τέχνη με βάση την ίδια παράδοση. 10. Ιδιοπρόσωπη εκκλησιαστική ζωγραφική. Σ. Βασιλείου (1902-1985), Π. Ρέγκος (1903-1984), Ν. Εγγονόπουλος (1907-1985), Γ. Τσαρούχης (1910-1989), κ.ά. Η βυζαντινή εικόνα και οι οπτικές αντιλήψεις του Μοντερνισμού. 11. Η δεκαετία του 1960 και η στροφή προς τους πατέρες της εκκλησίας και τη βυζαντινή παράδοση. Σύγχρονοι ορθόδοξοι αγιογράφοι. Ρ. Κοψίδης (1929-2010), Μ. Βασιλάκης, κ.ά. Η διαχρονική σπουδαιότητα της βυζαντινής τέχνης. 12. Αγιογραφία και θρησκευτικός πίνακας. Η θρησκευτική εικονογραφία στη σύγχρονη τέχνη. Η σημασία των θρησκευτικών συμβόλων και η συλλογική μνήμη. 13. Η επανεύρεση του κριτηρίου και του ήθους του καθ’ ημάς πολιτισμού στην εκκλησιαστική τέχνη. Η Ορθόδοξη αγιογραφία ως μια ζώσα καλλιτεχνική και πνευματική εμπειρία.

Σύγχρονη εκκλησιαστική ζωγραφική, αγιογραφία, ζωγράφοι, νεοελληνική ιστορία, σύμβολα και αισθητική.

26-09-2023