Κριτική της Ιδεολογίας και Ανάλυση Πολιτικού Λόγου

Πληροφορίες Μαθήματος
ΤίτλοςΚριτική της Ιδεολογίας και Ανάλυση Πολιτικού Λόγου / Ideology Critique and Political Discourse Analysis
ΚωδικόςΠΘ202
ΣχολήΚοινωνικών και Οικονομικών Επιστημών
ΤμήμαΠολιτικών Επιστημών
Κύκλος / Επίπεδο1ος / Προπτυχιακό, 2ος / Μεταπτυχιακό
Περίοδος ΔιδασκαλίαςΕαρινή
Υπεύθυνος/ηΙωάννης Σταυρακάκης
ΚοινόΝαι
ΚατάστασηΕνεργό
Course ID600016240

Πρόγραμμα Σπουδών: Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών "Πολιτική Θεωρία

Εγγεγραμμένοι φοιτητές: 15
ΚατεύθυνσηΤύπος ΠαρακολούθησηςΕξάμηνοΈτοςECTS
ΚΟΡΜΟΣΥποχρεωτικό2110

Πληροφορίες Τάξης
ΤίτλοςΚριτική της Ιδεολογίας και Ανάλυση Πολιτικού Λόγου
Ακαδημαϊκό Έτος2023 – 2024
Περίοδος ΤάξηςΕαρινή
Διδάσκοντες μέλη ΔΕΠ
Class ID
600244714
Τύπος Μαθήματος
Eιδίκευσης / Kατεύθυνσης
Τύπος Μαθήματος 2016-2020
  • Επιστημονικής Περιοχής
  • Ανάπτυξης Δεξιοτήτων
Τύπος Μαθήματος 2011-2015
Ειδικού Υποβάθρου / Κορμού
Τρόπος Παράδοσης
  • Πρόσωπο με πρόσωπο
Ηλεκτρονική Διάθεση Μαθήματος
Erasmus
Το μάθημα προσφέρεται και σε φοιτητές προγραμμάτων ανταλλαγής.
Γλώσσα Διδασκαλίας
  • Ελληνικά (Διδασκαλία, Εξέταση)
Μαθησιακά Αποτελέσματα
Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές/τριες θα έχουν αποκτήσει: - Συστηματική γνώση στον τομέα της κριτικής της ιδεολογίας και της ανάλυσης του πολιτικού λόγου. - Διεύρυνση και εμβάθυνση του γνωστικού αποθέματος στην σύγχρονη θεωρία της ιδεολογίας, στην θεωρία του λόγου (Σχολή του Essex) και στα επιχειρήματα «κοινωνικής κατασκευής» (ιδίως εκεί όπου καταγράφεται επιρροή της ψυχαναλυτικής προσέγγισης). - Ικανότητα επεξεργασίας και σύνθεσης στοιχείων από ποικίλες πηγές της πολιτικής θεωρίας και φιλοσοφίας (ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες, συμβατικές και ηλεκτρονικές). - Εμπέδωση ποιοτικών αναλυτικών εργαλείων και μεθόδων της πολιτικής έρευνας στο πεδίο της ανάλυσης λόγου. - Δεξιότητες χρήσης των παραπάνω εργαλείων στην ανάπτυξη σύνθετων θεωρητικών και φιλοσοφικών επιχειρημάτων (προφορικά και γραπτά). - Ικανότητα επιστράτευσης των παραπάνω μεθόδων στην οργάνωση και διεξαγωγή αυτοδύναμης επιστημονικής μελέτης που συναρθρώνει σύνθετα αναλυτικά μοντέλα της πολιτικής θεωρίας, της ψυχανάλυσης και της ανάλυσης λόγου στην ανάλυση συγκεκριμένων ιδεολογικών φαινομένων. - Εμπέδωση της κριτικής ικανότητας και του αναστοχασμού στην εφαρμογή ερευνητικών σχεδίων της ιδεολογικής και λογοαναλυτικής έρευνας.
Γενικές Ικανότητες
  • Εφαρμογή της γνώσης στην πράξη
  • Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών
  • Αυτόνομη εργασία
  • Ομαδική εργασία
  • Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον
  • Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα
  • Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής
  • Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης
Περιεχόμενο Μαθήματος
Από τη στιγμή της εμφάνισής της, στο έργο του Γάλλου διαφωτιστή De Tracy, η έννοια της «ιδεολογίας» αποτέλεσε αναμφίβολα ένα από τα βασικότερα θεμέλια της πολιτικής νεωτερικότητας. Παράλληλα, η μελέτη της ιδεολογίας αναδείχθηκε σε έναν από τους κυριότερους ερευνητικούς τομείς στον χώρο της πολιτικής θεωρίας. Σκοπός του μαθήματος είναι, αρχικά, να παρουσιάσει μια ιστορική γενεαλογία των ποικίλων εννοιολογήσεων της ιδεολογίας, από το διαφωτιστικό πρόγραμμα της Σχολής των Γάλλων «ιδεολόγων» στις μαρξικές και μαρξιστικές θεωρήσεις και την κοινωνιολογία της γνώσης του Καρλ Μάνχαϊμ, καταλήγοντας στην χαρτογράφηση των αδιεξόδων των παραδοσιακών θεωριών της ιδεολογίας, όπως αναδεικνύονται στο έργο στοχαστών όπως ο Μισέλ Φουκώ και ο Πιερ Μπουρντιέ. Στο κυρίως μέρος του μαθήματος η συζήτηση θα επικεντρωθεί σε μια εις βάθος διερεύνηση του περάσματος από την ιδεολογία στον πολιτικό λόγο μέσω της αλλαγής παραδείγματος που επιφέρει η λεγόμενη «γλωσσολογική στροφή» και η εδραίωση του επιχειρήματος της κοινωνικής κατασκευής της πραγματικότητας (κονστρουξιονισμός). Τέλος, ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στους τρόπους με τους οποίους οι παραπάνω πολιτικο-θεωρητικοί μετασχηματισμοί αποτυπώθηκαν στο έργο τριών σημαντικών προσεγγίσεων της ιδεολογίας και του πολιτικού λόγου που οριοθετούν τις σύγχρονες αναζητήσεις στο πεδίο αυτό. Πρόκειται για το έργο του Λουί Αλτουσέρ, του Ερνέστο Λακλάου και του Σλάβοϊ Ζίζεκ. Μέσα από την κριτική ανάγνωση και ανάλυση των σχετικών κειμένων θα αξιολογήσουμε τις λύσεις που προτείνουν για τον αναπροσανατολισμό της θεωρίας της ιδεολογίας σε ένα λογο-αναλυτικό πλαίσιο επηρεασμένο από τον ψυχαναλυτικό στοχασμό και τη συμβολή τους στην επαρκέστερη χαρτογράφηση των ιδεολογικών φαινομένων της πολιτικής νεωτερικότητας και μετα-νεωτερικότητας.
Λέξεις Κλειδιά
ιδεολογία, λόγος, ηγεμονία, κριτική, ψυχανάλυση, Althusser, Freud, Lacan, Laclau, Zizek
Τύποι Εκπαιδευτικού Υλικού
  • Σημειώσεις
  • Διαφάνειες
  • Πολυμεσικό υλικό
  • Βιβλίο
Χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών
Χρήση Τ.Π.Ε.
  • Χρήση Τ.Π.Ε. στη Διδασκαλία
  • Χρήση Τ.Π.Ε. στην Επικοινωνία με τους φοιτητές
Οργάνωση Μαθήματος
ΔραστηριότητεςΦόρτος ΕργασίαςECTSΑτομικάΟμαδικάErasmus
Διαλέξεις120,4
Σεμινάρια271,0
Μελέτη και ανάλυση βιβλίων και άρθρων1204,4
Συγγραφή εργασίας / εργασιών1164,2
Σύνολο27510
Αξιολόγηση Φοιτητών
Περιγραφή
Η αξιολόγηση των φοιτητών λαμβάνει χώρα στα ελληνικά (εκτός των περιπτώσεων αλλοδαπών φοιτητών Erasmus) μέσα από (α) την κατάθεση γραπτής εργασίας στο τέλος του μαθήματος (70%), (β) τις δημόσιες παρουσιάσεις που θα αναλαμβάνουν οι φοιτητές στα σεμινάρια (30%). Τα κριτήρια αξιολόγησης σχετίζονται με τον βαθμό πρόσκτησης και επίτευξης των γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων που καλλιεργεί το μάθημα.
Μέθοδοι Αξιολόγησης Φοιτητών
  • Γραπτή Εργασία (Συμπερασματική)
  • Δημόσια Παρουσίαση (Διαμορφωτική)
Βιβλιογραφία
Επιπρόσθετη βιβλιογραφία για μελέτη
1. Γενικά περί ιδεολογίας και ανάλυσης πολιτικού λόγου: Barrett, Michele, The Politics of Truth: From Marx to Foucault, Cambridge: Polity, 1991. Butler, Judith, Σώματα με σημασία, Αθήνα: Εκκρεμές, 2008. Barthes, Roland, Μυθολογίες, Αθήνα: Ράππας, 1979.
 Berger, Peter, και Luckman, Thomas, Η κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας, Αθήνα: νήσος, 2003.
 Bell, Daniel, The End of Ideology, 2η έκδοση, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2000. Δεμερτζής, Ν. και Λίποβατς, Θ., Δοκίμιο για την ιδεολογία, Αθήνα: Οδυσσέας, 1994. Δοξιάδης, Κύρκος, Ανάλυση λόγου: κοινωνικο-φιλοσοφική θεμελίωση, Αθήνα: Πλέθρον, 2008. Eagleton, Terry, Ideology: An Introduction, Λονδίνο: Verso, 1991. Freeden, Michael, Ideology: A Very Short Introduction, Οξφόρδη: Oxford University Press, 2003. Freeden, Michael, Reassessing Political Ideologies, Λονδίνο: Routledge, 2001. Freeden, Michael, Ideologies and Political Theory, Οξφόρδη: Oxford University Press, 1996. Howarth, David, Η έννοια του λόγου, Αθήνα: Πολύτροπον, 2008. Howarth, David, Norval, Aletta, και Stavrakakis, Yannis (επιμ.) Discourse Theory and Political Analysis, Manchester: Manchester University Press, 2000.
 Howarth, David και Torfing, Jacob (επιμ.) Discourse Theory in European Politics, Λονδίνο: Palgrave Macmillan, 2005. Mάνχαϊμ, Καρλ, Ιδεολογία και ουτοπία, Αθήνα: γνώση, 1997. Μαρξ-Ένγκελς, Η γερμανική ιδεολογία, 2 τόμοι, Αθήνα: Γκούτενμπεργκ. More, Bacon, Neville, Τρία κείμενα για την ουτοπία, επιμ. Στέφανος Ροζάνης, Αθήνα: Μεταίχμιο, 2007. Μοσχονάς, Σπύρος, Ιδεολογία και γλώσσα, Αθήνα: Πατάκης, 2005. Phillips, Louise και Jorgensen, Marianne, Ανάλυση λόγου: Θεωρία και μέθοδος, Αθήνα: Παπαζήσης, 2009. Ricoeur, Paul, Lectures on Ideology and Utopia, N.Y.: Columbia University Press, 1988. Zizek, Slavoj (επιμ.) Mapping Ideology, Λονδίνο: Verso, 1995. Χρύσης, Αλέξανδρος, Ιδεολογία και κριτική, Αθήνα: Στάχυ, 1993. Wodak, Ruth και Forchtner, Bernhard (επιμ.) Handbook of Language and Politics, Λονδίνο: Routledge. 2. Αλτουσέρ, Λακλάου, Μουφ και Ζίζεκ: Althusser, Louis, «Ιδεολογία και ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους», Θέσεις, Αθήνα: Θεμέλιο, 1990. Althusser, Louis, «Φρόυντ και Λακάν», Θέσεις, Αθήνα: Θεμέλιο, 1990. Althusser L., Balibar E., Ranciere J. κ.α. Να διαβάσουμε το Κεφάλαιο, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003. Butler, Judith, Η ψυχική ζωή της εξουσίας, Αθήνα: Πλέθρον, 2009. Laclau, Ernesto, Πολιτική και ιδεολογία στη μαρξιστική θεωρία: καπιταλισμός, λαϊκισμός, φασισμός, Θεσσαλονίκη: Σύγχρονα Θέματα, 1983. Laclau, Ernesto και Mouffe, Chantal, Hegemony and Socialist Strategy, Λονδίνο: Verso, 1985. Laclau, Ernesto και Mouffe, Chantal, Ηγεμονία και σοσιαλιστική στρατηγική, Τρίκαλα: Επέκεινα, 2020. Laclau, Ernesto, Για την επανάσταση της εποχής μας, Αθήνα: νήσος, 1997. Laclau, Ernesto, On Populist Reason, Λονδίνο: Verso, 2005. Mouffe, Chantal, On Left Populism, Λονδίνο: Verso, 2018. Mouffe, Chantal, Για έναν αριστερό λαϊκισμό, Τρίκαλα: Επέκεινα, 2023. Σταυρακάκης, Γιάννης, Ο Λακάν και το πολιτικό, Αθήνα: Ψυχογιός, 2008. Σταυρακάκης, Γιάννης, Η λακανική αριστερά, Αθήνα: Σαββάλας, 2012. Zizek, Slavoj, Μίλησε κανείς για ολοκληρωτισμό;, Αθήνα: Scripta, 2002. Zizek, Slavoj, Η μαριονέτα και ο νάνος, Αθήνα: Scripta, 2005. Zizek, Slavoj, Το υψηλό αντικείμενο της ιδεολογίας, Αθήνα: Scripta, 2006. -Συναφή επιστημονικά περιοδικά: Σημαντική βιβλιογραφική πηγή για τις ποικίλες θεματικές που σχετίζονται με την ανάλυση και την κριτική της ιδεολογίας αποτελεί το περιοδικό Journal of Political Ideologies, στο οποίο θα κληθούν να ανατρέξουν οι φοιτητές (Το ΑΠΘ διαθέτει συνδρομή στην ηλεκτρονική έκδοση του περιοδικού). Επίσης, και οι εξής περιοδικές εκδόσεις: Discourse Studies Discourse and Society Language and Politics Psychoanalysis, Culture and Society Τέλος, αξιοσημείωτη πηγή ερευνητικού υλικού και βοηθημάτων αποτελεί η ιστοσελίδα του Δικτύου Ανάλυσης Πολιτικού Λόγου της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης: www.discourse-analysis.gr
Τελευταία Επικαιροποίηση
19-07-2023