History and morphology of Byzantine and post-Byzantine music

We recommend to students to take first the Introduction to Byzantine music, and afterwards the History and Morphology, since it is easier this way, although this order is not obligatory.

Power-Point Presentations, digitalized musical examples, communication via e-mail

The student assessment is based on the following: a. the preparation of a paper/poster (to be delivered in its final form at the end of the exams period) and its previous oral presentation during the exam b. a written test at the end of the term, based on the two cognitive charts (historical and systematical) and including the identification of a musical example taken from the CDs 2 and 3 of the course.

Αχιλλεύς Χαλδαιάκης, Βυζαντινομουσικολογικά, Εκδοτικός Οργανισμός Π. Κυριακίδη, Αθήνα 2010 ή Παναγιώτης Τρεμπέλας, Το Ψαλτήριον μετά συντόμου ερμηνείας, Ο Σωτήρ, Αθήνα 2015.

Σημειώσεις της διδάσκουσας (Συγκριτικός πίνακας, Φυλλάδια, 6 CD μουσικών παραδειγμάτων). Για την εκπόνηση εργασιών ακολουθεί η παρακάτω βιβλιογραφία (ενδεικτική): I. Iστορία: 1. Γενικές επισκοπήσεις: • Γ. Παπαδόπουλος, Ἱστορικὴ ἐπισκόπησις τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, Aθήνα 1904, επαν. «Τέρτιος», Κατερίνη 1990. • Γρ. Στάθης, Οἱ ἀναγραμματισμοὶ καὶ τὰ μαθήματα τῆς βυζαντινῆς μελοποιΐας, IBM, Μελέται 3, β΄ έκδ., Αθήνα 1992. • Μ. Χατζηγιακουμής, Η εκκλησιαστική μουσική του Ελληνισμού μετά την Άλωση (1453-1820), Σχεδίασμα ιστορίας, Κέντρον Ερευνών & Εκδόσεων, Αθήνα 1999. • Α. Χαλδαιάκης, «Οι μεγάλοι δημιουργοί. Από τους ύστερους βυζαντινούς χρόνου ώς τη μεγάλη μεταρρύθμιση του 19ου αιώνα», στο Η Καθημερινή, Κυριακή 16.04.1995, σ. 8-11. • Ε. Wellesz, A History of Byzantine Music and Hymnography, β΄ έκδ, Clarendon Press, Οξφόρδη 1962. 2. Κατάλογοι μελουργών ή/και ψαλτών, με ή χωρίς εργογραφικά στοιχεία: • Μ. Χατζηγιακουμής, Μουσικὰ χειρόγραφα Τουρκοκρατίας (1453-1832), τ. Α΄, Aθήνα 1975, σ. 259-458 (αλφαβητικοί κατάλογοι συνθετών και μελών). • Γρ. Στάθης, «Ψάλτες οἱ ἀσίγητοι τέττιγες τῆς Ἐκκλησίας», ανάτυπο από Δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Κανoνάριον - ἐπετηρίς, περίοδος τετάρτη, ἔτος τριακοστὸν πρῶτον, 1989, σ. ζ'-ιγ΄, μαζί με κείμενα από το Ἡμερολόγιον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος 1985. 3. Μονογραφίες επιλεγμένων μελουργών ή εποχών (δείγματα σε χρονολογική σειρά των μελουργών): • E. Vinson Williams, John Koukouzeles’ Reform of Byzantine Chanting for Great Vespers in the Fourteenth Century, Dissertation, Yale University 1969. • Γρ. Στάθης, Ἰωάννης Παπαδόπουλος ὁ Κουκουζέλης καὶ Μαΐστωρ (1270 περίπου – α’ ἥμ. ιδ’ αἰῶνος), Βυζαντινοὶ καὶ Μεταβυζαντινοὶ Μελουργοί, 6, Ψάλλει ὁ Χορὸς Ψαλτῶν «Οἱ Μαΐστορες τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης», χοράρχης Γρ. Στάθης, Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος-ΙΒΜ, Αθήνα 1988. • Γρ. Στάθης, «Μανουήλ Χρυσάφης ο Λαμπαδάριος (μέσα 15ου αιώνος)», Μέγαρο Μουσικής Αθηνών 1994-1995, Κύκλος Ἑλληνικῆς Μουσικῆς, Aθήνα 1994, σ. 33-38. • Του ιδίου, «Πέτρος Μπερεκέτης ο Μελωδός», Μελουργοί του ΙΖ΄ αιώνα, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών 1995-1996, Κύκλος Ἑλληνικῆς Μουσικῆς, Aθήνα 1995, σ. 17-21. • Βλ. και άλλες βιοεργογραφίες και σύντομους αναλυτικούς σχολιασμούς επιλεγμένων έργων στα δύο προαναφερθέντα προγράμματα του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, καθώς και στα ένθετα των δίσκων βινυλίου της σειράς «Βυζαντινοὶ καὶ Μεταβυζαντινοὶ Μελουργοί» του ΙΒΜ. • Κωνσταντίνος Τερζόπουλος, Πρεσβύτερος Οικονόμος, Ὁ Πρωτοψάλτης τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας Κωνσταντῖνος Βυζάντιος († 30 Ἰουνίου 1862). Ἡ συμβολή του στὴν Ψαλτικὴ Τέχνη, IBM, Μελέται 9, εκδ. Γρ. Στάθης, Aθήνα 2004. • Σύντομες βιοεργογραφίες για μεγάλο αριθμό μελουργών της βυζαντινής και μεταβυζαντινής μουσικής βρίσκονται στη σειρά «Μελέται» του Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας, στις μονογραφίες περί διάφορων ειδών της βυζαντινής μελοποιίας (βλ. παρακάτω). 4. Γυναίκες ποιήτριες και μελουργοί στο Βυζάντιο: • Diana-Helen Touliatos, «Από τη Σαπφώ στην Κασσιανή», στο Η Καθημερινή, Κυριακή 16.04.1995, σ. 28-29. • Της ίδιας (επιμ.), Her Art. Greek Women in the Arts from Antiquity to Modernity, Peter Lang, Europäischer Verlag der Wissenschaften, Frankfurt am Main, Berlin, Bern, Bruxelles, New York, Oxford, Wien 2011. • Α. Βουρλής, «Ἡ θεολογία τῶν ὕμνων τῆς Μελωδοῦ Κασσιανῆς (Δογματικὴ καὶ ἠθικὴ μελέτη», Αθήνα 1999, ανάτυπο από Θεολογία, Lxx, τεύχος 4ο, 1999, σ. 1-77. • Ανδρούλλα Παφίτου, Η Αγία Κασσιανή, κυριότερη εκπρόσωπος της γυναικείας υμνογραφίας και μελοποίησης στο Βυζάντιο, 2 τ., Διπλωματική εργασία, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Καλών Τεχνών, Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2008. 5. Κοσμική μουσική: • Κ. Καλαϊτζίδης, Κοσμικὴ μεταβυζαντινὴ μουσικὴ στὴ χειρόγραφη παράδοση τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης, ιε΄-ιθ΄ αἰῶνας, Διατριβή, Πανεπιστήμιο Αθηνών 2010 (υπό δημοσίευση) - Κ. Κalaitzidis, Post-Byzantine Music Manuscripts as a Source for Secular Music (15th to Early 19th Century), Istanbuler Texte und Studien 28, Orient-Institut Istanbul, Κωνσταντινούπολη 2012. • D. Touliatos, «Byzantine secular music», στο New Grove, iv, 2001, σ. 756-757. • Ν. Μαλιάρας, Bυζαντινά μουσικά όργανα, Παπαγρηγορίου-Νάκας, Αθήνα 2007. • F. de’ Maffei, «Gli strumenti musicali a Bisanzio», στο Da Bisanzio a San Marco: Musica e liturgia, Cattin, G. (επιμ.), Ιl Mulino, Βενετία 1993, σ. 61–110. • Γ. Πλεμμένος, «Τα Μουσικά Όργανα στην Εκκλησιαστική Υμνογραφία», στο Πολυφωνία, vii, 2005, σ. 31-53. ΙΙ. Μορφολογία και ανάλυση: 1. Γένη και είδη βυζαντινής μελουργίας – Γενική επισκόπηση: Γρηγόριος Στάθης, Μορφὲς καὶ μορφὲς τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης ἤτοι Μελοποιία – Μορφολογία τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, IBM, Λατρειολογήματα 5, Αθήνα 2011. 2. Γένος ειρμολογικό: • Πανομοιότυπες εκδόσεις στα ΜΜΒ: ◊ Heirmologium Athoum, Høeg, C. (επιμ.), ΜΜΒ, Série principale 2, Kοπεγχάγη 1938 (κώδ. Ιβήρων 470). ◊ Heirmologium Cryptense, Tardo, L. (επιμ.), ΜΜΒ, Série principale 3, Rώμη 1951 (κώδ. Κρυπτοφέρρης Ε.γ.ΙΙ). ◊ Ηeirmologium Sabbaiticum, Raasted, J. (επιμ.), 2 μέρη σε 3 τόμους, ΜΜΒ, Série principale 8, Κοπεγχάγη 1968-1970 (κώδ. Σάββα 83). Βλ. επίσης μεταγραμματισμούς επιλεγμένων ειρμών στην υποσειρά Transcripta των ΜΜΒ, αρ. 4, 6, 8. • Μiloš Velimirović, «The Byzantine Heirmos and Heirmologion», στο Gattungen der Musik in Einzeldarstellungen, Gedenkschrift Leo Schrade, Arlt, W./Lichterhahn, E./Oesch, H./Haas, M. (επιμ.), erste Folge, Francke Verlag, Bern, Μόναχο 1973, σ. 192-244. • Σπυρίδων Αντωνίου, Πρωτοπρεσβύτερος, Τὸ Εἱρμολόγιον καὶ ἡ παράδοση τοῦ μέλους του, IBM, Μελέται 8, εκδ. Γρ. Στάθης, Aθήνα 2004. • I. Papathanasssiou, Il Quarto Modo Autentico nella Tradizione Medievale Irmologica, Διατριβή, Πανεπιστήμιο Κοπεγχάγης 1994. • Toυ ιδίου, «The Significance of Monumenta Musicae Byzantinae for the Study of the Heirmological Tradition», στο Bollettino della Badia Greca di Grottaferrata, terza serie, vol. 3, 2006, σ. 129-137. • Ν. Μπούκας, Η παράδοση των ειρμολογικών βυζαντινών μελωδιών του Βαρέως ήχου από το 10ο έως το 16ο αιώνα, Διατριβή, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Κέρκυρα 2004. 3. Γένος στιχηραρικό: • Πανομοιότυπες εκδόσεις στα ΜΜΒ: ◊ Sticherarium, Høeg, C./Tillyard, H.J.W./Wellesz, E. (επιμ.), ΜΜΒ Série principale 1, Κοπεγχάγη 1935 (κώδ. Vindobonensis Theol. Gr. 181, ο λεγόμενος Δαλασηνός). ◊ Triodium Athoum, Follieri, Ε./Strunk, O. (επιμ.), ΜΜΒ Série principale 9, Pars Principalis & Pars Suppletoria, Κοπεγχάγη 1975 (κώδ. Βατοπαιδίου 1488). ◊ Sticherarium Antiquum Vindobonense, Wolfram, G. (επιμ.), ΜΜΒ Série principale 10, Pars Principalis & Pars Suppletoria, Βιέννη 1987 (κώδ. Vindobonensis Theol. Gr. 136). ◊ Sticherarium Ambrosianum, Perria, L./Raasted, J. (επιμ.), ΜΜΒ Série principale 11, Pars Principalis & Pars Suppletoria, Κοπεγχάγη 1992 (κώδ. Ambrosianus A 139 sup). Βλ. επίσης μεταγραμματισμούς επιλεγμένων στιχηρών στην υποσειρά Transcripta των ΜΜΒ, αρ. 1, 2, 3 και 5, 7. • Eustathios Makris, Die musikalische Tradition des Anastasimatarion im 16. und 17. Jahrhundert, Διατριβή, Πανεπιστήμιο Βιέννης 1996. 4. Ψαλτικόν, Ασματικόν, Άσμα και γένος παπαδικό: • Πανομοιότυπες εκδόσεις στα ΜΜΒ: ◊ Contacarium Ashburnhamense, Høeg, C. (επιμ.), ΜΜΒ Série principale 4, Κοπεγχάγη 1956 (κώδ. Laurentianus Ashb. 64, Ψαλτικόν). Βλ. επίσης το μεταγραμματισμό ολόκληρου του Ακαθίστου Ύμνου απ’ αυτό το χφο: E. Wellesz, The Akathistos Hymn, MMB, Série Transcripta 9, Κοπεγχάγη 1957. • N.K. Moran, The Ordinary Chants of the Byzantine Mass, Ηamburger Beiträge zur Musikwissenschaft 12, Verlag der Musikalienhandlung Karl Dieter Wagner, Αμβούργο 1975. • Ο. Strunk, «The Chants of the Byzantine-Greek Liturgy», στο O. Strunk, Εssays on Music in the Byzantine World, Levy, K. (επιμ.), W.W. Norton & Company, Νέα Υόρκη 1977, σ. 297-335. • Bartolomeo di Salvo, «Gli asmata nella musica bizantina», στο Bollettino della Badia Greca di Grottaferrata, xiii, 1959, σ. 45-50, 135-178, και xiv, 1960, σ. 145-178. • Dimitri Conomos, Byzantine Trisagia and Cheroubika of the Fourteenth and Fifteenth Centuries. A Study of Late Byzantine Liturgical Chant, Πατριαρχικὸν Ἵδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν, Θεσσαλονίκη 1974. • Κωνσταντίνος Καραγκούνης, Ἡ παράδοση καὶ ἐξήγηση τοῦ μέλους τῶν χερουβικῶν τῆς βυζαντινῆς καὶ μεταβυζαντινῆς μελοποιΐας, IBM, Μελέται 7, εκδ. Γρ. Στάθης, Aθήνα 2003. • Του ιδίου, Παραλειπόμενα περὶ τοῦ Χερουβικοῦ Ἤχου, Βόλος 2005. • Chr. Troelsgård, «The Prokeimena in Byzantine Rite: Performance and Tradition», στο IMS Study Group Cantus Planus, Papers Read at the 6th Meeting, Eger 1993, Dobszay, L. (επιμ.), Budapest 1995, σ. 65-77. • Christian Thodberg, Der byzantinische Alleluiarionzyklus, Studien im kurzen Psaltikonstil, MMB, Série Subsidia 8, Κοπεγχάγη 1966. • Simon Harris (επιμ.), The Communion Chants of the Thirteenth-Century Byzantine Asmatikon, Ηarwoord Academic Publishers, Australia, Canada, China etc., 1999. • Dimitri Conomos, The Late Byzantine and Slavonic Communion Cycle: Liturgy and Music, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington D.C. 1985. • Αχιλλεύς Χαλδαιάκης, Ὁ πολυέλεος στὴν βυζαντινὴ καὶ μεταβυζαντινὴ μελοποιΐα, IBM, Μελέται 5, εκδ. Γρ. Στάθης, Αθήνα 2003. • Diane Touliatos-Banker, The Byzantine Amomos Chant of the Fourteenth and Fifteenth Centuries, Ανάλεκτα Βλατάδων 46, Πατριαρχικὸν Ἵδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν, Θεσσαλονίκη 1984. • Της ίδιας, «H πένθιμη μουσική του Βυζαντίου», Μελουργία, έτος Α΄, τεύχος Α΄, Αλυγιζάκης, A. (επιμ.) Θεσσαλονίκη 2008, σ. 315-331. • Γρ. Στάθης, Ἡ δεκαπεντασύλλαβος ὑμνογραφία ἐν τῇ βυζαντινῇ μελοποιΐᾳ καὶ ἔκδοσις τῶν κειμένων εἰς ἓν Corpus, IBM, Μελέται 1, εκδ. ὁ Μητροπολίτης Κοζάνης Διονύσιος & Γρ. Στάθης, Αθήνα 1977. • Του ιδίου, Οἱ ἀναγραμματισμοὶ καὶ τὰ μαθήματα τῆς βυζαντινῆς μελοποιΐας, IBM, Μελέται 3, β΄ έκδ. Αθήνα 1992. • Φλ. Κρητικού, Ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος στὴ βυζαντινὴ καὶ μεταβυζαντινὴ μελοποιΐα, IBM, Μελέται 10, εκδ. Γρ. Στάθης, Αθήνα 2004. • Σ. Μαζέρα-Μάμαλη, Τὰ Μεγαλυνάρια Θεοτοκία τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης, ΙΒΜ, Μελέται 16, εκδ. Γρ. Στάθης, Αθήνα 2008. • Γρ. Αναστασίου, Τὰ κρατήματα στὴν Ψαλτικὴ Τέχνη, IBM, Μελέται 12, εκδ. Γρ. Στάθης, Αθήνα 2005. • Για τα γένη και είδη της βυζαντινής μελουργίας, βλ. επίσης νέα πορίσματα σε: Θεωρία καὶ Πράξη τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης, Τὰ γένη καὶ τὰ εἴδη τῆς Βυζαντινῆς Ψαλτικῆς Μελοποιΐας, Πρακτικὰ Β΄ Διεθνοῦς Συνεδρίου Μουσικολογικοῦ καὶ Ψαλτικοῦ, Ἀθήνα, 15-19 Ὀκτ. 2003, Αναστασίου, Γρ. (επιμ.), Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ΙΒΜ, εκδ. Γρ. Στάθης, Aθήνα 2006.