LITURGICS III. BYZANTINE LITURGICAL TRADITION

Lectures and the course content presuppose competence in the material taught in the Liturgics I and II courses. Successful completion of those courses is considered an advantage.

Two hour written exam on material covered throughout the semester (90%). Active participation in class discussions and exercises are affects (10%). Participation in the Liturgics Workshop, held every Thursday 8.00-10.00 in the School's Chapel, is encouraged.

Εξεταστέα ύλη (σελίδες: 254). H ύλη ευρίσκεται αναρτημένη στην ηλεκτρονική πλατφόρμα του μαθήματος (Moodle/e-learning) 1. Βακάρου, Δημητρίου (πρωτοπρ.), Το Βυζαντινο τυπικό. Δύο κείμενα ιστορικής προσέγγισης από τους Robert Taft και Miguel Arranz. Μετάφραση-σχόλια, Θεσσαλονίκη 2003, 30-37, 47-68 και 84-104 (σελίδες: 51). 2. Φουντούλη, Ιωάννη Μ., «Τα λειτουργικά βιβλία της Ορθοδόξου Εκκλησίας», στο Λειτουργικά θέματα, τ. Ε΄, Θεσσαλονίκη 1986, 59-78 (σελίδες: 19). 3. ______, «Ο απόστολος Παύλος στη θεία λατρεία», στο Τελετουργικά θέματα, τ. Β΄, Αθήνα 2006, 23-40 (σελίδες: 18). 4. ______, Λογική Λατρεία [Λογική Λατρεία 5], Αθήνα 1984, β΄ έκδ. («Εσπερινός»), 147-177 και («Όρθρος»), 227-278 (σελίδες: 81). 5. ______, «Λειτουργικές ιδιομορφίες των ακολουθιών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής», στο Τελετουργικά θέματα, τ. Α΄ [Λογική Λατρεία 12], Αθήνα 2009, β΄ έκδ., 49-87 (σελίδες: 38). 6. ______, «Τελετουργικά προβλήματα των ακολουθιών του νυχθημέρου», στο Τελετουργικά θέματα, τ. Α΄ [Λογική Λατρεία 12], Αθήνα 2009, β΄ έκδ., 129-146 (σελίδες: 18). 7. ______, «Το σύστημα των αγιογραφικών αναγνωσμάτων στην Ορθόδοξη Λατρεία (πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα, δυνατότητες βελτιώσεως)», στο Τελετουργικά θέματα, τ. Γ΄ [Λογική Λατρεία 16], Αθήνα 2007, 159-171 (σελίδες: 13). 8. ______, «Το πρόβλημα της αναθεωρήσεως των λειτουργικών βιβλίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας», στο Τελετουργικά θέματα, τ. Γ΄ [Λογική Λατρεία 16], Αθήνα 2007, 9-25 (σελίδες: 16).

1. Aland, Kurt, Kurzgefasste Liste der griechischen Handschriften des Neuen Testament (Arbeiten zur neutestamentlichen Textforschung, 1), Berlin – New York 1994. 2. Arranz, Miguel, «Les sacrements de l’ancien Euchologe constantinopolitain (1): Étude préliminaire des sources», Orientalia Christiana Periodica 48 (1982) 284-335. 3. ______, « La Liturgie des Heures selon l’ancienne euchologue Byzantin », στό Eulogia. Miscellanea Liturgica (Analectica Liturgica 2, Studia Anselmiana 68), Ρώμη 1979, 1-19. 4. ______, « Les prieres sacerdotales des vepres byzantines », Orientalia Christiana Periodica 37 (1971) 85-124. 5. ______, « Les prieres presbyterales des matines byzantines: 1e partie: Les prieres », Orientalia Christiana Periodica 37 (1971) 406-36; « 2e partie: Les manuscrits », Orientalia Christiana Periodica 38 (1972) 64-115. 6. Black, M., A Christian Palestinian Syriac Horologion, (Berlin MS. Or. Oct. 1919) (Texts and Studies 1) Cambridge 1954. 7. Bonnet, G. La Mystagogie de Tempes Liturgiques dans le Triodion (Dissertation, Sorbonne, 1978). 8. Borgia, N., «Horologion. Diurno delle chiese di rito bizantino», Orientalia Christiana 16/I (1929) 152-254. 9. Burns, Yvonne, “The Historic Events that occasioned the Inception of the Byzantine Gospel Lectionary,” Jahrbuch der österreichischen Byzantinistik 32/4 (1982) 119-127. 10. Cappuyns, N. Le Triodion. Ètude Historique sur sa Constitution et sa Formation (Dissertation, Pontifical Oriental Institute), Rome 1935. 11. Дмитриевский, А. А. Описание литургических рукописей, хранящихся в библиотеках Православного Востока. (Περιγραφή λειτουργικών χειρογράφων σέ βιβλιοθήκες της Ορθοδόξου Ανατολής), τόμος 1 (Τυπικά Ι) Киев, 1895, τόμος 2 (ευχολόγια) 1901, τόμος 3 (Τυπικά ΙΙ) Петроград, 1917. 12. Egender, N., Εισαγωγή στο La prière des heures: Hôrologion (La prière des églises de rite byzantine 1), Chevetogne 1975. 13. Engberg Sysse Gudrun, “The Greek Old Testament Lectionary as a Liturgical Book,” Cahiers de l’institut du Moyen Âge grec et latin 54 (1987) 39-48. 14. Getcha, Job (ἀρχιμ.), Typikon décrypté: Manuel de liturgie byzantine, Paris: Cerf, 2009. 15. Καλύβα, Αλκιβιάδη Κ. (πρωτοπρ.), Η Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα στην ελληνορθόδοξη Εκκλησία, μτφρ. Δήμητρας Κούκουρα, Πουρναρά: Θεσσαλονίκη, 1999. 16. Καραβιδοπούλου, Ιωάννου, «“Ευαγγελιστάριον”-“Ευαγγελιάριον”-“Ευαγγέλιον”. Διευκρινίσεις στην επικρατούσα ορολογία», στο Αναφορά εις μνήμην Μητροπολίτου Σάρδεων Μαξίμου 1914-1986, τ. 3ος, Γενεύη 1989, 107-117. 17. Kniazeff, A., « La Lecture de l’Ancien et du Nouveau Testament dans le Rite Byzantin », στο Cassien-Botte, La prière des heures, exposés de la 8e Semaine liturgique de l’Institut Saint-Serge, Paris, 1961, (Lex Orandi), Παρίσι 1963, 201-251. 18. Korolevskij, Cyril, « L’édition romaine des ménées grecques », Bolletino della Badia Greca Grottaferrata, n. s. 3 (1949) 30-40, 153-162, 225-247; 4 (1950) 15-16. 19. Mateos, Juan, Le Typicon de la Grande Église, τ. Ι-ΙΙ (Orientalia Christiana Analecta 165-166), Ρώμη 1962-1963. 20. ______, « Un Horologion inédit de S. Sabas » (ST 233), Vatican 1964, 47-76. 21. ______, « Quelques Anciens Documents sur l’Office du Soir », Orientalia Christiana Periodica 35 (1969), 347-374. 22. ______, « Quelques problèms de l’Orthros Byzantin », Proche-Orient Chrétien 11 (1961), 17-35, 201-220. 23. ______, “The Origins of the Divine Office,” Worship 41 (1967), 477-485. 24. ______, “The Morning and Evening Office,” Worship 42 (1968), 31-47. 25. ______, « La Synaxe Monastique des Vêpres Byzantines », Orientalia Christiana Periodica 36 (1970), 248-272. 26. Rahlfs Alfred, Die alttestamentlichen Lektionen der griechischen Kirche, Βερολίνο 1915. 27. Ουσπένσκυ, Νικολάου, Ο ορθόδοξος εσπερινός. Λειτουργική ιστορία. Μετάφραση, σχόλια, βελτιωμένη έκδοση, Δημητρίου Βακάρου (πρωτοπρ.), Ανδρονάκη: Θεσσαλονίκη, 1998. 28. Παπαδοπούλου, Θωμά Ι., Ελληνική Βιβλιογραφία (1466 ci-1800), τόμος Α΄. Αλφαβητική και χρονολογική ανακατάταξις [Πραγματείαι Ακαδημίας Αθηνών 48], Γραφείον Δημοσιευμάτων της Ακα-δημίας Αθηνών: Αθήναι, 1984. 29. ______, Ελληνική Βιβλιογραφία (1466 ci-1800), τόμος Β΄. (Παράρτημα) Προσθήκαι-Συμπληρώσεις-Διορθώσεις [Πραγματείαι Ακαδημίας Αθηνών 48], Γραφείον Δημοσιευμάτων της Ακαδημίας Αθηνών: Αθήναι, 1986. 30. ______, Ελληνική Βιβλιογραφία (1544-1863): Προσθήκες-Συμπληρώσεις, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο: Αθήνα, 1992. 31. Φίλια, Γεωργίου Ν., «Το Βαρβερινόν εὐχολόγιον 336 (Codex Vaticanus Barberinianus Graecus 336)», Θεολογία 61 (1990) 396-416. 32. Φουντούλη, Ιωάννη Μ., «Μοναχικό και κοσμικό τυπικό», στο Τελετουργικά θέματα, τ. Α΄ [Λογική Λατρεία 12], Αθήνα 22009, 9-24. 33. ______, «Το εορτολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας», στο Τελετουργικά θέματα, τ. Α΄ [Λογική Λατρεία 12], Αθήνα 22009, 25-48. 34. Prophetologium. Pars prima lectiones anni mobilis continens, ed. Carsten Höeg, Günther Zuntz, Gudrun Engberg, Hauniae, 1939-1970. Pars altera lectiones anni immobilis continens, ed. Gudrun Engberg, Hauniae, 1980-1981 (Monumenta Musicae Byzantinae, Lectionaria I). 35. Rentel, Alexander (πρωτοπρ.), “Byzantine-Slav Worship,” στο G. Wainwright and K. Westerfield Tucker, eds., Oxford History of Christian Worship, Oxford/New York: Oxford University Press, 2006, 254-306. 36. Taft, Robert, “Select Bibliography on the Byzantine Liturgy of the Hours,” appendix to “The Byzantine Office in the Prayerbook of New Skete,” Orientalia Christiana Periodica 48 (1982) 358-370. 37. ______, “Mount Athos: A Late Chapter in the History of the Byzantine Rite,” Dumbarton Oaks Papers 42 (1988) 179-194. 38. ______, The Liturgy of the Hours in East and West. The Origins of the Divine Office and its Meaning for Today, 2η αναθεωρημένη έκδ., The Liturgical Press: Collegeville, MN, 1993. 39. Tillyard, H. J. W. The Hymns of the Pentecostarium (Monumenta Musicae Byzantinae, Transcripta 7 Copenhagen 1960). 40. Τσάμη, Δημητρίου, Το Γεροντικόν του Σινά. Περιέχει κείμενα και μεταφράσεις από διηγήσεις, αποφθέγματα και ασκητικά κατορθώματα των αγίων πατέρων του θεοβάδιστου όρους Σινά και της σιναϊτικης ερήμου [Σιναϊτικά κείμενα 1], Θεσσαλονίκη: Ιερά Μονή του Θεοβάδιστου Όρους Σινά, 21991 («Διηγήσις των αββάδων Ιωάννου και Σωφρονίου», σσ. 290-315). 41. Τωμαδάκη, Νικολάου Β., «Η εν Ιταλία εκδόσεις ελληνικών εκκλησιαστικών βιβλίων (κυρίως Λειτουργικών) γενομένη επιμελεία ελλήνων ορθοδόξων κληρικών κατά τους ιε΄-ις΄ αιώνας», Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 37 (1969-1970) 3-33.