ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΥ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ

Ειδικού Υποβάθρου / Κορμού

Το μάθημα προσφέρεται και σε φοιτητές προγραμμάτων ανταλλαγής.

Ο σκοπός του μαθήματος είναι η συγκριτική παρουσίαση βασικών θεωριών και η κριτική αξιολόγηση των ποιοτικών μεθόδων έρευνας στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. Το μάθημα οργανώνεται με διαλέξεις, σεμιναριακές παρουσιάσεις και συζητήσεις, ερευνητικές ασκήσεις, προβολή εθνογραφικών ντοκιμαντέρ ή συζήτηση συγκεκριμένων εθνογραφικών παραδειγμάτων. Στις ενότητες του μαθήματος παρουσιάζονται: • Η ιστορική διαμόρφωση των βασικότερων θεωρητικών προσεγγίσεων (εξελικτισμός, ιστορισμός, λειτουργισμός, δομικός λειτουργισμός, δομισμός, μαρξισμός, νέο-μαρξισμός) στις κοινωνικές επιστήμες και η συστηματοποίηση των σημερινών μεθόδων και τεχνικών ποιοτικής έρευνας. • Συγκεκριμένα προβλήματα εφαρμογής των μεθόδων ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο της διερεύνησης, ερμηνείας ή εξήγησης εθνογραφικών παραδειγμάτων.

1. Ζητήματα μεθοδολογίας και η οπτική του μαθήματος Η πρώτη εξοικείωση με τις επιστήμες (κοινωνιολογία- εθνολογία- ανθρωπολογία-λαογραφία) και τους όρους (‘κοινωνία’, ‘πολιτισμός’ (culture/civilization), ‘έθνος’ και ‘λαός’). Το αντικείμενο, οι στόχοι και οι μέθοδοι της κάθε επιστήμης στη σύγχρονή τους προοπτική. 2. Η έννοια της επιστήμης και της επιστημονικής σκέψης. Οι ομοιότητες και οι ιδιαιτερότητες των θετικών και κοινωνικών επιστημών. Οι διαφορετικές απόψεις σχετικά με τη συνέχεια και την ασυνέχεια ανάμεσα στις ‘καθιερωμένες’ (φυσική, μαθηματικά, βιολογία, κλασσικές σπουδές) και στις ‘νεώτερες’ επιστήμες (κοινωνιολογία, εθνολογία, ανθρωπολογία, λαογραφία). Το πρόβλημα της αντικειμενικότητας και των αξιών στην επιστημονική έρευνα. Η κριτική των σχετικιστών για την επιστημονική γνώση και ο επαναπροσδιορισμός της έννοιας της ‘θεωρίας’ στις κοινωνικές επιστήμες. Μπορεί η επιστήμη να ζήσει με την αμφισημία και πως; 3. Η προεπιστημονική φάση των κοινωνικών επιστημών Τα ιστορικά συμφραζόμενα και οι απαρχές των κοινωνικών επιστημών το 19ο αιώνα. Το πρόβλημα των «απαρχών του πολιτισμού». Αντίρροπες τάσεις: Ορθολογισμός και Ρομαντισμός. Αντίθετες προσεγγίσεις: Ιστορισμός και Εξελικτισμός. Κοινωνικά συμφραζόμενα: Το ‘δόγμα της παγκόσμιας προόδου’. Οι ‘Ευρωπαίοι’ και οι ‘άλλοι’. Η ταξινόμηση των κοινωνιών και των πολιτισμών σε παγκόσμιες μονογραμμικές κλίμακες με βάση τα κριτήρια της τεχνολογικής ανάπτυξης, των θεσμών, της φυλής και του γεωγραφικού περιβάλλοντος. Παραδείγματα διακρίσεων του ‘εμείς ‘ και οι ‘άλλοι’: Άγριοι’ - ‘ευγενείς άγριοι’/ ‘Πρωτόγονοι’- ‘πολιτισμένοι’ λαοί/ Παραδοσιακές- βιομηχανικές κοινωνίες/ ‘Ιθαγενείς’- ‘αποικιοκράτες’ (18ος-20ος αιώνας). 4. Εμπειρική Έρευνα στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες Οι επιστημονικές βάσεις της κοινωνιολογίας. Το πρόβλημα της κοινωνιολογικής μεθόδου και η επιστημονική θεμελίωση της κοινωνιολογίας σε σχέση με τις άλλες επιστήμες. Θετικισμός ή ερμηνευτική μέθοδος; Η έρευνα για την προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού- ο συσχετισμός ανάμεσα στην ιδεολογία και στην οικονομία ( M.Βέμπερ). 5. Ιστορισμός, Λειτουργισμός και Δομικός λειτουργισμός Επιτόπια έρευνα και εμπειρική παράδοση. Λειτουργισμός και οι έννοια του πολιτισμού ως οργανικό σύνολο και ως σύστημα πλήρωσης αναγκών επιβίωσης της κοινωνικής ομάδας. Η κριτική του λειτουργισμού: Πως εξηγείται η κοινωνική αλλαγή; Το πρόβλημα της στατικότητας , της μετάλλαξης και του κοινωνικού μετασχηματισμού. Το πρόβλημα της ορθολογικότητας των άλλων πολιτισμών. 6. Από την εξήγηση στην ερμηνεία Εθνοκεντρισμός και πολιτισμικός σχετικισμός. Ο πολιτισμός ως σύστημα σημασιών ή συμβόλων. Αναφορά στην ερμηνευτική / συμβολική ανθρωπολογία με βάση τα έργα των V. Τurner, C. Geertz και Μ. Sahllins. 7. Aναστοχασμός, κρίση της αναπαράστασης και οι σχέσεις ανάμεσα στο τοπικό και το παγκόσμιο Η έννοια του αναστοχασμού στο πλαίσιο της φεμινιστικής ανθρωπολογίας. Η κρίση της αναπαράστασης και η εθνογραφία ως λογοτεχνική γραφή και μυθοπλασία. Νέες προσεγγίσεις του τοπικού και της τοπικότητας. 8. Εθνογραφία, συμμετοχική παρατήρηση (α’ ενότητα) Η ερευνητική διαδικασία στην ποιοτική έρευνα. Η σημασία της συμμετοχικής παρατήρησης. Ανάλυση συγκεκριμένων εθνογραφικών παραδειγμάτων διαφορετικών ανθρωπολογικών ‘σχολών’. Τα παραδείγματα που θα αναλυθούν αφορούν κάποια συγκεκριμένη θεματική περιοχή της ανθρωπολογίας, π.χ. τη μελέτη της συγγένειας, της θρησκείας, της πολιτικής, της οικονομίας κλπ. 9. Εθνογραφία, συμμετοχική παρατήρηση (β’ ενότητα) Ανάλυση συγκεκριμένων εθνογραφικών παραδειγμάτων διαφορετικών ανθρωπολογικών ‘σχολών’. Τα παραδείγματα που θα αναλυθούν αφορούν κάποια συγκεκριμένη θεματική περιοχή της ανθρωπολογίας, π.χ. τη μελέτη της συγγένειας, της θρησκείας, της πολιτικής, της οικονομίας κλπ. 10. Τα «τεκμήρια ζωής» ως μεθοδολογική επιλογή Το επιστημολογικό, πολιτικό και ηθικό αίτημα των «τεκμηρίων ζωής». Οι απαρχές των ποιοτικών μεθόδων έρευνας στις Η.Π.Α. και ο ρόλος της πολιτισμικής ανθρωπολογίας. 11. Προφορική ιστορία, κοινωνική ιστορία, δημόσια ιστορία Από τα ιστορικά ζωής στην προφορική ιστορία. Το πολιτικό και επιστημολογικό συγκείμενο των ερευνών προφορικής ιστορίας και το αίτημα για τη δημόσια ιστορία και τις αφηγήσεις των αφανών. Προφορική ιστορία και διδακτική του παρελθόντος. Τα παραδείγματα που θα αναλυθούν αφορούν κάποια συγκεκριμένη θεματική περιοχή της ανθρωπολογίας, π.χ. τη μελέτη της συγγένειας, της θρησκείας, της πολιτικής, της οικονομίας κλπ. 12. Θεωρία και μέθοδος: συνέχειες και ασυνέχειες. Εκδοχές της διεπιστημονικότητας. Το αίτημα της διεπιστημονικότητας και οι επιλογές των ποιοτικών μεθόδων ανάλυσης. Πολλαπλές μεθοδολογίες, συμμετοχική έρευνα και οι προτάσεις της ‘θεμελιωμένης θεωρίας’. Οι σχέσεις θεωρίας και μεθόδου στο πλαίσιο σύγχρονων ανθρωπολογικών προσεγγίσεων. Οι προκλήσεις της διεπιστημονικότητας και οι αποκρίσεις της ανθρωπολογίας. 13. Ανασκόπηση και αξιολόγηση του μαθήματος

21-08-2019