Το πρόβλημα της Ελεύθερης Βούλησης

Ειδικού Υποβάθρου / Κορμού

Το μάθημα προσφέρεται και σε φοιτητές προγραμμάτων ανταλλαγής.

Στο πεδίο της φιλοσοφίας και της καθημερινής πράξης το ερώτημα διατυπώνεται απλά: «Είμαι ελεύθερος;» Ελέγχω και πώς ελέγχω τον τρόπο που πράττω, τις αποφάσεις μου, τις ενέργειές μου; Ή ό,τι κάνω είναι καθορισμένο από τη μοίρα, τη λογική αναγκαιότητα, τους θεούς ή κάποια φυσική αιτιοκρατία; Η απάντηση στο ερώτημα δεν μπορεί παρά να συμπεριλάβει τη συζήτηση στα συγγενικά ερωτήματα για τη σχέση ψυχής/νου και σώματος, την έννοια της ελευθερίας (ηθική, πολιτική κ.ά.), την ηθική ευθύνη, την έλλογη πράξη, την εἱμαρμένη και την τύχη, την ελευθερία της σκέψης κ.ά. Στο σεμινάριο, με βάση τα σχετικά κείμενα, (α) θα γίνει εισαγωγή στη σύγχρονη προβληματική για την ελεύθερη βούληση, ως μεταφυσικό ερώτημα και ως θέμα της ηθικής ψυχολογίας, με αναφορές στις εκδοχές του ντετερμινισμού (σκληρού και ήπιου) και στη διαμάχη συμβατοκρατίας και ελευθεροκρατίας. Θα δούμε το αν και πώς μπορεί να τεθεί το ερώτημα για την ελεύθερη βούληση, και εάν έχει νόημα σήμερα η φιλοσοφία να ασχολείται μαζί του ή να το αφήσει στη νευροεπιστήμη. (β) Θα παρακολουθήσουμε την πρώιμη ανάπτυξη της προβληματικής στην αρχαία κλασική φιλοσοφία (Πλάτων, Αριστοτέλης), στην ελληνιστική (Επίκουρος, Επίκτητος) και στην ύστερη (Αλέξανδρος Αφροδισιεύς). Θα εξετάσουμε αν η ελεύθερη βούληση ταυτίζεται με την ελευθερία επιλογής (άρα την ύπαρξη τουλάχιστον δύο εναλλακτικών προοπτικών) ή αφορά περισσότερο το ίδιο το υποκείμενο της πράξης και την ηθική ευθύνη του. (γ) Θα παρακολουθήσουμε την αλλαγή του παραδείγματος που έρχεται με τον χριστιανισμό και διαμορφώνει αυτό που κατανοούμε ως ‘το πρόβλημα της ελεύθερης βούλησης’. Αν, σύμφωνα με καταστατικούς μύθους και αφηγήσεις της δημιουργίας, η ίδια η αυτοσυνειδησία του ανθρώπου, δηλαδή η ιστορία του ξεκινά ή καθορίζεται από αποφασιστικές επιλογές του ανθρώπου, στο νέο χριστιανικό κοσμοείδωλο το κεντρικό ερώτημα είναι πώς μπορεί η ελευθερία του ανθρώπου να συμβιβαστεί με τη θεϊκή πρόγνωση και τον προκαθορισμό (Αυγουστίνος, Δαμασκηνός, Πλήθων). (δ) Τέλος, θα εξετάσουμε δύο σημαντικές νεωτερικές στιγμές του προβλήματος, την υπεράσπιση της ελεύθερης βούλησης από τον Kant και τα επιχειρήματα υπέρ της αιτιοκρατίας του Schopenhauer. Για την παρακολούθηση του μαθήματος είναι υποχρεωτική η εγγραφή στην ηλεκτρονική σελίδα του στο e-learning (https://elearning.auth.gr/course/view.php?id=8945).

ελευθερία της βούλησης, αιτιοκρατία, ελευθεροκρατία, ηθική ευθύνη, ελεύθερη επιλογή, μεταφυσική

07-09-2016