Η έννοια του χρόνου στον Αριστοτέλη

Το μάθημα προσφέρεται και σε φοιτητές προγραμμάτων ανταλλαγής.

Ο Αριστοτέλης αναπτύσσει τη θεωρία του για τον χρόνο κυρίως στο τέταρτο βιβλίο των Φυσικῶν, αλλά και σε άλλες πραγματείες, όπως τα Μετὰ τὰ φυσικά, το Περὶ γενέσεως και φθορᾶς και το Περὶ οὐρανοῦ. Το μεγάλο ερώτημα από το οποίο θα πρέπει να ξεκινήσει κανείς, όπως άλλωστε έκανε και ο ίδιος ο Σταγειρίτης, είναι αυτό που αναφέρεται στο οντολογικό status του χρόνου (“πότερον τῶν ὄντων ἐστὶν ἢ τῶν μὴ ὄντων, εἶτα τίς ἡ φύσις αὐτοῦ», Φυσ. 217b 30-33). Η αλήθεια είναι ότι ο τρόπος με τον οποίο ανέλυσε την έννοια του χρόνου ο Αριστοτέλης έχει δημιουργήσει μία σειρά από σοβαρές δυσκολίες για τους μελετητές του. Ως αποτέλεσμα, έχουμε δύο βασικές αντιτιθέμενες ερμηνείες της θεωρίας του: μία ομάδα Αριστοτελιστών υποστηρίζει, με βάση κυρίως το χωρίο 223a 21-26, ότι ο χρόνος είναι προϊόν της συνείδησής μας (τῆς ψυχῆς), ενώ μία άλλη, ότι ο χρόνος είναι πραγματικός. Στόχος μου στο μάθημα αυτό είναι δείξω—τασσόμενη με τη δεύτερη άποψη και αναπτύσσοντας τη δική μου επιχειρηματολογία—ότι ο Αριστοτέλης αντιμετωπίζει τον χρόνο ως μία φυσική πραγματικότητα ανεξάρτητη από τον νου (extra mentem). Αυτό, θα υποστηρίξω, μας οδηγεί κατ’ ευθείαν στην καρδιά του Αριστοτελικού δυναμικού μοντέλου του φυσικού κόσμου, όπου ο χρόνος συνδέεται στενά με τις έννοιες της κινήσεως/ἀλλοιώσεως/μεταβολῆς, της συνέχειας, του ἀπείρου και του δυνάμει. Στο πλαίσιο αυτό, θα επιχειρήσω επίσης να φωτίσω κάποιες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες αναλογίες μεταξύ του Αριστοτελικού χρόνου και του περίφημου “βέλους του χρόνου” του βραβευμένου με Nobel Ρωσσο-Βέλγου επιστήμονα Ilya Prigogine. Αυτό που συνδέει τους δύο στοχαστές είναι η αντίθεσή τους στο στατικό μοντέλο του κόσμου, καθώς και η βαθιά τους πεποίθηση ότι ο χρόνος είναι συνυφασμένος με τις φυσικές διαδικασίες, προχωρώντας πάντα από το παρελθόν προς το μέλλον. Τέλος, μέσα από αυτή την διεπιστημονική προσέγγιση, στόχος μου είναι να δείξω, ότι μία νέα ανάγνωση του Αριστοτέλη, υπό το φως των νέων επιστημονικών δεδομένων, μπορεί να φωτίσει την επικαιρότητα του Αριστοτελικού έργου και να προσφέρει ένα ακόμη βήμα προς μία Νέο-Αριστοτελική προσέγγιση της σύγχρονης επιστήμης.

12-07-2017