ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ

Γενικού Υποβάθρου

Το μάθημα προσφέρεται και σε φοιτητές προγραμμάτων ανταλλαγής.

Οι φοιτητές/τριες αναμένεται ότι θα • κατανοήσουν τα βασικά χαρακτηριστικά του επιστημονικού πεδίου της Βυζαντινής αρχαιολογίας, • εξοικειωθούν με τα χρονικά όρια, τις τομές και τις περιόδους που το αποτελούν και θα κατανοήσουν τον συναφή επιστημονικό προβληματισμό για τα θέματα αυτά, • εξοικειωθούν με την επιστημονική ορολογία του πεδίου, • γνωρίσουν βασικούς μελετητές που ανέπτυξαν το πεδίο και διαμόρφωσαν την εξέλιξή του, • γνωρίσουν τις βοηθητικές επιστήμες που το υπηρετούν.

Το μάθημα αποτελεί ένα σχεδίασμα της εξέλιξης του βυζαντινού πολιτισμού με έμφαση στους τομείς της βυζαντινής τέχνης και αρχιτεκτονικής, που καλύπτει την περίοδο από τις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ., με την ευρεία διάδοση του χριστιανισμού, έως την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Η ύλη κατανέμεται σε υποπεριόδους, κατά τις οποίες εξετάζονται χωρικά και χρονικά αντιπροσωπευτικά αρχιτεκτονικά σύνολα, ενδεικτικά ζητήματα τοπογραφίαςκαι εξέλιξης των πόλεων, χαρακτηριστικά παραδείγματα ψηφιδωτού διακόσμου και τοιχογραφιών, φορητών εικόνων και γλυπτικής με έμφαση στα μεγάλα παραγωγικά κέντρα της επικράτειας στην Ανατολή και τη Δύση. Παράλληλα συνεξετάζονται και οι ιστορικές παράμετροι που οδήγησαν στην αποκρυστάλλωση των γενικών χαρακτηριστικών κάθε περιόδου. Εβδομάδα #1 Εισαγωγή στην έννοια του βυζαντινού πολιτισμού και των υλικών καταλοίπων του: ανάλυση των όρων, θεωρητική αντιμετώπιση της βυζαντινής τέχνης διαχρονικά, περιοδοποίηση, αρχές και γνωρίσματα της βυζαντινής τέχνης. Πρωτοβυζαντινή περίοδος – παλαιοχριστιανική τέχνη. Κατακόμβες, ταφικά μνημεία, ευκτήριοι οίκοι και αρχιτεκτονική εξέλιξη του λατρευτικού κτηρίου. Ιδεολογικό πλαίσιο. Χωροχρονικό πλαίσιο: Ρώμη και Ανατολή, 2ος – 4ος αι. Εβδομάδα #2 Η τέχνη στην κωνσταντίνεια περίοδο και εξής: η γένεση του τύπου της βασιλικής, τα αρχιτεκτονικά και τα λειτουργικά μέρη του ναού, δομικά χαρακτηριστικά. Οι βασιλικές του Κωνσταντίνου. Παραδείγματα στο δυτικό και το ανατολικό τμήμα. Ιδεολογικό πλαίσιο. Χωροχρονικό πλαίσιο: Ρώμη, Άγιοι Τόποι, Κωνσταντινούπολη, 4ος και 5ος αι. Εβδομάδα #3 Τα περίκεντρα κτίσματα: απλά κυκλικά, σύνθετα κυκλικά, ελεύθερα και εγγεγραμμένα οκτάγωνα, πολύλοβα. Σταυρικοί ναοί. Βαπτιστήρια. Χωροχρονικό πλαίσιο: Ιταλική χερσόνησος, Ανατολή, Κωνσταντινούπολη, Θεσσαλονίκη - Μακεδονία, 4ος – 6ος αι. Εβδομάδα #4 Η τρουλαία βασιλική και η εξέλιξή της: Ιστορικό – ιδεολογικό πλαίσιο. Δομικά χρακτηριστικά, αντιπροσωπευτικά παραδείγματα και Αγία Σοφία Κωνσταντινούπολης. Χωροχρονικό πλαίσιο: Κωνσταντινούπολη, Ραβέννα, Ανατολή, τέλη 5ου αι. – ιουστινιάνεια περίοδος και reconquista. Εβδομάδα #5 Το πολεοδομικό σχέδιο της Κωνσταντινούπολης: η εξελικτική διαμόρφωση της μεγαρικής αποικίας σε πρωτεύουσα της οικουμενικής αυτοκρατορίας του μεσαιωνικού κόσμου. Βασικά πολεοδομικά γνωρίσματα, διάρθρωση της πόλης (οχυρώσεις, κοσμικά κτίσματα, δρόμοι και κοινωφελή έργα) με έμφαση στην πρωτοβυζαντινή περίοδο. Σύγκριση με τη Θεσσαλονίκη. βΗ γλυπτική της πρωτοβυζαντινής περιόδου – γενικά στοιχεία και βασικές αρχές που την διέπουν: παραδείγματα κοσμικής πλαστικής. Αρχιτεκτονική και θρησκευτική γλυπτική. Εβδομάδα#6 Μνημειακή ζωγραφική – Ψηφιδωτά (1). Η τέχνη και η τεχνική του ψηφιδωτού. Επιδαπέδια ψηφιδωτά: Αντιόχεια, Ιερό Παλάτιο Κωνσταντινούπολης. Εντοίχια ψηφιδωτά: Θεσσαλονίκη, Κύπρος, Σινά. 4ος-7ος αι. Εβδομάδα #7 Μνημειακή ζωγραφική – Ψηφιδωτά (2). Εντοίχια ψηφιδωτά: Ραβέννα και Ρώμη. Χρονικό πλαίσιο: 4ο- 7ος αι.Φορητές εικόνες: Τέχνη και τεχνική. Η ιδεολογία και ο συμβολισμός της εικόνας. Καταγωγή και εξέλιξη κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο. Από τα πορτραίτα Φαγιούμ στις εγκαυστικές λατρευτικές εικόνες του Σινά και της Ρώμης. Χρονικό πλαίσιο: 3ος – 8ος αι. Εβδομάδα #8 Μεταβατική εποχή («Σκοτεινοί αιώνες») - Εικονομαχική περίοδος: ιστορικές, ιδεολογικές και θρησκευτικές παράμετροι που καθορίζουν την εποχή. Επιπτώσεις στις πόλεις και στη ζωή της υπαίθρου. Νεώτερα αρχαιολογικά δεδομένα. Η αρχιτεκτονική μορφή του τρουλαίου ναού και η μετεξέλιξή του- παραδείγματα. Μνημειακή ζωγραφική και ανεικονικός διάκοσμος. Τέχνη Ανατολής – τέχνη Δύσης - παραδείγματα. Χωροχρονικό πλαίσιο: Ελλαδικός χώρος, Κωνσταντινούπολη, Μικρά Ασία, Ρώμη, μέσα 7ου- μέσα 9ου αι. Εβδομάδα #9 Μεσοβυζαντινή περίοδος (864-1204) (1). Χρονικά όρια- ιστορικό διάγραμμα. Βασικά χαρακτηριστικά της περιόδου στον τομέα του πολιτισμού. Αναγέννηση των τεχνών. Αρχιτεκτονική: καταγωγή, εμφάνιση και εξέλιξη του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού. Παραδείγματα Κωνσταντινούπολης και περιοχών επιρροής της. Αρχιτεκτονική της ελλαδικής σχολής, κατηγορίες ναών, γενικά και ειδικά χαρακτηριστικά. Παραδείγματα νότιου ελλαδικού χώρου. Εβδομάδα #10 Μεσοβυζαντινή περίοδος (864-1204) (2). Η εξέλιξη στον τρόπο στήριξης του τρούλου: Σύνθετοι οκταγωνικοί ναοί. Απλοί ή νησιωτικοί οκταγωνικοί ναοί. Παραδείγματα κεντρικής, νότιας και νησιωτικής Ελλάδας – αυτοκρατορικές δωρεές. Η ανάπτυξη του μοναχισμού. Μοναστηριακή αρχιτεκτονική. Τρίκογχος αγιορείτικος τύπος. Εβδομάδα #11 Η μνημειακή ζωγραφική της εποχής των Μακεδόνων αυτοκρατόρων: η αναγέννηση των Μακεδόνων αυτοκρατόρων – βυζαντινός ουμανισμός και τέχνες. Το εικονογραφικό πρόγραμμα του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού και ο συμβολισμός του. Ο ψηφιδωτός διάκοσμος της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινούπολης - oι αυτοκρατορικές αναθηματικές παραστάσεις, πολιτικά και καλλιτεχνικά συμφραζόμενα. Εβδομάδα #12 Η εξέλιξη των μεσοβυζαντινών ψηφιδωτών και τοιχογραφικών συνθέσεων: ο ψηφιδωτός διάκοσμος τριών μονών του 11ου αι.: Όσιος Λουκάς Φωκίδας (β΄ τέταρτο 11ου αι.), Νέα Μονή Χίου (1042-1056), Μονή Δαφνίου, Αττική (περ. 1080). Παραδείγματα εξέλιξης του εντοίχιου ζωγραφικού διακόσμου της εποχής των Μακεδόνων και των Κομνηνών σε διάφορα καλλιτεχνικά κέντρα: εικονογραφική και τεχνοτροπική προσέγγιση. Η βυζαντινή τέχνη την περίοδο της λατινοκρατίας (1204-1261). Εβδομάδα #13 Υστεροβυζαντινή περίοδος – παλαιολόγεια εποχή (1261-1453). Το ιστορικό πλαίσιο και η σημασία της παλαιολόγειας αναγέννησης. Η συνέχιση των παλαιών τύπων με νέες μορφές. Η συγχώνευση διαφορετικών στοιχείων και η πολυπλοκότητα των μορφών. Συγκριτικά παραδείγματα από την Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη στους τομείς της αρχιτεκτονικής και της μνημειακής ζωγραφικής. Μυστράς. Η εμφάνιση των «σχολών» και των καλλιτεχνικών κύκλων με επώνυμους καλλιτέχνες που υπογράφουν τα έργα τους. Ανακεφαλαίωση και σύντομη αναδρομή στις προηγούμενες παραδόσεις. Συζήτηση για την αφομοίωση των παραδόσεων και των βασικών στόχων του μαθήματος. Γενικές οδηγίες για τις εξετάσεις.

Βυζαντινή Αρχαιολογία, Αρχιτεκτονική, Τέχνη, Τοπογραφία, Ψηφιδωτά, Τοιχογραφίες, Φορητές εικόνες, Γλυπτική

06-04-2021