Χριστιανικά προσκυνηματικά κέντρα της ανατολικής Μεσογείου: Μνημειακή τοπογραφία-πολιτισμική κληρονομιά-κειμήλια

BYΖΑΝΤΙΝΗ ΕΛΛΑΔΑ (ΓΕΝΙΚΑ) Α. Αlpago-Novello, Γ. Δημητροκάλλης, Η βυζαντινή τέχνη στην Ελλάδα, Αθήνα 1995. J. Albani, E. Chalkia (ed.), Heaven & Earth. Cities and Countryside in Byzantine Greece, Athens 2013. Α΄-Στ΄ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΣΥΜΠΟΣΙΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Αθήνα 2008-2020 Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (Διδακτορικές Διατριβές) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Γ. Αναστασιάδης & Ε. Χεκίμογλου, Θεσσαλονίκη: Εικονογραφημένη ιστορία των δρόμων, τόμοι 1-4, Θεσσαλονίκη 1995-1998. Π. Ασημακοπούλου-Ατζακά, Σύνταγμα των Παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών δαπέδων της Ελλάδος, ΙΙΙ. Μακεδονία-Θράκη, Ι. Τα ψηφιδωτά δάπεδα της Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1998. Γ. Βελένης, «Πολεοδομικά Θεσσαλονίκης», Αρχαιολογικό Έργο Μακεδονίας-Θράκης (ΑΕΜΘ) 10Β (1996) 491-498. Γ. Βελένης, Μεσοβυζαντινή Ναοδομία Θεσσαλονίκης, Αθήνα 2003. Έ. Γκαλά-Γεωργιλά & Ε. Χεκίμογλου, «Τοπογραφικά της μητροπολιτικής συνοικίας της Θεσσαλονίκης κατά την τουρκοκρατία», Θεσσαλονικέων Πόλις 17 (Απρίλιος 2005) 92-99. Έ. Γκαλά-Γεωργιλά & Ε. Χεκίμογλου, «Η ακριβής θέση των "Ενκαντάδας". Ταύτιση βάσει αρχειακών πηγών», ΛΒ΄ Πανελλήνιο ιστορικό συνέδριο της Ελληνικής Ιστορικής Εταιρείας 27-29/5/2011, 1-12. Αλ. Γρηγορίου & Ε. Χεκίμογλου, Η Θεσσαλονίκη των περιηγητών 1430-1930, Θεσσαλονίκη-Αθήνα 2008. Δ. Δεβολής, «Η "κατακόμβη" του Αϊ Γιάννη των πιστών, το "νυμφαίο" των λογίων και η βυζαντινή τοπογραφία της Θεσσαλονίκης», Θεσσαλονικέων Πόλις 23 (2007) 9-55. Β. Δημητριάδης, Τοπογραφία της Θεσσαλονίκης κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας (1430-1912), Θεσσαλονίκη 1983. Μ. Καζαμία-Τσέρνου, «Απόπειρα τοπογραφικής προσέγγισης της Θεσσαλονίκης του 1ου αι. μ.Χ.», Μακεδονικά 32 (2001) 59-82. Μ. Καζαμία - Τσέρνου, Μνημειακή τοπογραφία της χριστιανικής Θεσσαλονίκης, εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2009. Α. Καραδήμου-Γερολύμπου, Επανασχεδιασμός και ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917. Ένα ορόσημο στην ιστορία της πόλης και την ανάπτυξη της ελληνικής πολεοδομίας, Θεσσαλονίκη 1985. Ε. Κουρκουτίδου-Νικολαΐδου, Α. Τούρτα, Περίπατοι στη βυζαντινή Θεσσαλονίκη, Θεσσαλονίκη 1997 Θ. Μαντοπούλου-Παναγιωτοπούλου, «Ο παραθαλάσσιος ναός του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη», ΜΑκεδονικά 20 (1980) 175-192. Θ. Μαντοπούλου-Παναγιωτοπούλου, Το κτηριακό συγκρότημα της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1985. Θ. Μαντοπούλου-Παναγιωτοπούλου, Θρησκευτική αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη κατά την τελευταία φάση της Τουρκοκρατία (1839-1912). Εκκλησίες-Συναγωγές-Τζαμιά, Θεσσαλονίκη 1989. Θ. Μαντοπούλου-Παναγιωτοπούλου & Ε. Χεκίμογλου, «Για ένα βυζαντινό τοίχο που χάθηκε: Μετόχι της αγιορειτικής μονής του Αγίου Παύλου στη Θεσσαλονίκη», Θεσσαλονικέων Πόλις 5 (Μάιος 2001) 109-118. Μέγας Οδηγός Θεσσαλονίκης και Περιχώρων (1932-1933), Θεσσαλονίκη 1933. Α. Μέντζος, Το προσκύνημα του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης στα βυζαντινά χρόνια, Αθήνα 1994. Χ. Μπακιρτζής, «Η θαλάσσια οχύρωση της Θεσσαλονίκης», Βυζαντινά 7 (1975) 289-341. Ν. Νικονάνος, «Οι βυζαντινές Εκκλησίες της Θεσσαλονίκης», Μακεδονία-Θεσσαλονίκη, Θεσσαλονίκη 1980, 127-164. Σ. Ταμπάκη, Η Θεσσαλονίκη στις περιγραφές των περιηγητών 12ος-19ος αι. μ.Χ., Θεσσαλονίκη 1998. Α. Τριβυζαδάκη, «"Βιβλίον Πρακτικών της επί των καταληφθεισών εκκλησιών επιτροπής"στη Θεσσαλονίκη του 1912 "Βιβλίον Πρακτικών της επί των καταληφθεισών εκκλησιών επιτροπής" στη Θεσσαλονίκη του 1912», ΚΟΣΜΟΣ - Επιστημονικό Περιοδικό του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας, 4 (2017) 143-168. Α. Τριβυζαδάκη, Η βυζαντινή Θεσσαλονίκη του Πέτρου Παπαγεωργίου Α΄, Κόσμος - Επιστημονικό Περιοδικό του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Α.Π.Θ. - Μονογραφίες 6, Θεσσαλονίκη 2018. Μ. Χατζηιωάννου, Αστυγραφία Θεσσαλονίκης ήτοι τοπογραφική περιγραφή της Θεσσαλονίκης, εν Θεσσαλονίκη 1976 (ανατύπωση 1880). Ε.Χεκίμογλου, «Το μητροπολιτικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης κατά τον 19ο αιώνα», Πρακτικά ΙΔ΄ Πανελλήνιου Ιστορικού Συνεδρίου, Θεσσαλονίκη 1994, 445-468. ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ Το Άγιον Ορος : αρχαιολογία Όρους Άθω - ιστορικαί υπομνήσεις από των αρχαιοτάτων χρόνων άχρι των ημερών ημών - τυπικά Αγίου Ορους - καθεστώτα - αρχιτεκτονική - αγιογραφία - βιβλιοθήκαι - μοναί - κειμήλια - απογραφική και λοιπά, εν Αθήναις 1903. Γ. Σωτηρίου, Το Άγιον Όρος, εν Αθήναις 31920 Ν. Μουτσόπουλος, Το Άγιον Όρος : ελάχιστη συμβολή στην ιστορία και την αρχιτεκτονική του, Θεσσαλονίκη 1981 Π.Κ. Χρήστου, Το Άγιον Όρος, : Αθωνική πολιτεία, ιστορία, τέχνη, ζωή, Αθήνα 1987 Π.Κ. Χρήστου, Οδοιπορικό στο Άγιον Όρος : η μοναχική πολιτεία, η ιστορία, η ζωή και οι θησαυροί της, Θεσσαλονίκη 1994 Θησαυροί του Αγίου Όρους, Θεσσαλονίκη 1997 Άγιον Όρος : φύση, λατρεία, τέχνη : πρακτικά συνεδρίων εις το πλαίσιον των παραλλήλων εκδηλώσεων της εκθέσεως "Θησαυροί του Άγιου Όρους". Θεσσαλονίκη : Ιερά Κοινότης Αγίου Όρους Άθω, 2001. Σ. Καδάς, Το Άγιον Όρος: τα μοναστήρια και οι θησαυροί τους, Αθήνα 2002 Σ. Καδάς, Τα εικονογραφημένα χειρόγραφα του Αγίου Όρους, Θεσσαλονίκη 2008. Αγιον Ορος : Πνευματικότητα και Ορθοδοξία - Τέχνη : Β' Διεθνές Συμπόσιο : Θεσσαλονίκη, 11-13 Νοεμβρίου 2005. Θεσσαλονίκη : Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 2006. Άγιον Όρος : κειμήλια πρωτάτου, Θεσσαλονίκη 2006. Χρ. Μαυροπούλου-Τσιούμη, Ιερά Μονή Σταυρονικήτα Εικονογραφημένα Χειρόγραφα, Άγιον Όρος 2007 Θ. Παζαράς, Μελέτες για τα βυζαντινά γλυπτά του Αγίου Όρους, Θεσσαλονίκη, 2014. Εικονογραφημένα Χειρόγραφα, εκδ. Εκδοτική Αθηνών Σειρά Διεθνών Επιστημονικών Συνεδρίων, Αγιορειτική Εστία, Θεσσαλονίκη ΘΡΑΚΗ-ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Μ. Βαβατσικλής, Ιστορία του μοναχισμού στο Παπίκιο όρος, Κομοτηνή 2004 Ν. Ζήκος, Μαξιμιανούπολις - Μοσυνόπολις : ανασκαφή περίκεντρου ναού, Καβάλα 2008 Ν. Ζήκος, Τα μοναστήρια του Στρυμόνα και της Ροδόπης, Αθήνα 2010 Α. Ποιμενίδης, Αρχαιολογικοί χώροι της Δυτικής Θράκης : για να γνωρίσουμε την ιστορία της πατρίδας μας, Αθήνα 1966 Γ. Χαριζάνης, Ο μοναχισμός στην Θράκη κατά τους βυζαντινούς αιώνες, Θεσσαλονίκη 2003 Ε. Παπαθεοφάνους-Τσιουρή, Ευρετήριο των βυζαντινών τοιχογραφιών της Ελλάδος : Ανατολική Μακεδονία, Δυτική Θράκη, Αθήνα 2016 ΘΕΣΣΑΛΙΑ Ν. Νικονάνος, Βυζαντινοί Ναοί της Θεσσαλίας από το 10ο αιώνα ως την Κατάκτηση της περιοχής από τους Τούρκους το 1393, Συμβολή στη Βυζαντινή Αρχιτεκτονική, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Αθήνα, 1997. Εκκλησία και Τέχνη στη Θεσσαλία τον 16ο αιώνα, Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης, Λάρισα 2019. Δ. Σοφιανός, Μετέωρα, Οδοιπορικό, Αθήνα 1989. ΗΠΕΙΡΟΣ Τα Βυζαντινά μνημεία της Ηπείρου, (επιμ. έκδοσης: Β. Παπαδοπούλου, Α. Καραμπερίδη), Ιωάννινα, Υπουργείο Πολιτισμού, 8η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, 2008. Καμαρούλιας, Τα μοναστήρια της Ηπείρου, τομ. Ά & B΄, Εκδόσεις Μπάστας-Πλέσσας Αθήνα 1996. ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ E. Diez - O. Demus, Byzantine mosaics in Greece, Hosios Lucas and Daphni, Massachusetts 1931. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ Μ. Βαρδαβάκη-Ασπρά, Η Μονή της Παντάνασσας στον Μυστρά : οι τοιχογραφίες του 15ου αιώνα, Αθήνα 2005 Γ. Δημητροκάλλης, Γεράκι : οι τοιχογραφίες των ναών του κάστρου, Αθήνα 2001 Δ. Ευγενίδου, Μονεμβασία : αντικείμενα, περιβάλλον, ιστορία, η αρχαιολογική συλλογή, Αθήνα 2010 Χ. Καλλιγά, Μονεμβασία : μια βυζαντινή πόλις-κράτος, Αθήνα 2010 Γ. Μαρίνου, Οι παρά τα τείχη της πόλης βυζαντινές μονές του Μυστρά και οι οχυρώσεις τους, Αθήνα 2007 Γ. Μαρίνου, Αγιος Δημήτριος, η Μητρόπολη του Μυστρά, Αθήνα 2002 Ν. Μουτσόπουλος, Γεράκι : οι εκκλησίες του οικισμού, Θεσσαλονίκη 1981 Α. Ορλάνδος, Τα παλάτια και τα σπίτια του Μυστρά, Αθήνα 2000 Μ. Χατζηδάκης, Μυστράς : η μεσαιωνική πολιτεία και το κάστρο : πλήρης οδηγός των παλατιών, των εκκλησιών και του κάστρου, Αθήνα 1996 ΝΗΣΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ ΑΤΛΑΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ, εκδ. Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, Αθήνα 2014. http://www.ypai.gr/cms_files/ATLAS/ATLAS-GR/HTML/files/assets/basic-html/page1.html ΑΘΗΝΑ / ΑΤΤΙΚΗ Χ. Μπούρας, Βυζαντινή Αθήνα 10ος-12ος αι., εκδ. Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2010. http://byzantineattica.eie.gr/byzantineattica/view.asp?lg=el http://archaeologia.eie.gr/archaeologia/gr/chapter_more_6.aspx ΚΡΗΤΗ M. Bissinger, Kreta. Byzantinische Wandmalerei. Münchener Arbeiten zur Kunstgeschichte und Archäologie 4, Munich, 1996. K. Gallas, K. Wessel, M. Borboudakis, Byzantinisches Kreta. Studium und Reise, Munich, 1983. K. D. Kalokyris, The Byzantine Wall Paintings of Crete, New York, 1973. I. Spatharakis, Dated Byzantine Wall Paintings of Crete, Leiden 2001. ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ Π. Λ. Βοκοτόπουλος, Π. Δημητρακοπούλου, Δ. Ρηγάκου, Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Ι. Π. Χουλιαράς, Ευρετήριο Βυζαντινών τοιχογραφιών. Ιόνια Νησιά, Ακαδημία Αθηνών. Κέντρο Έρευνας της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης, Αθήνα 2018. Μ. Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Εικόνες Ζακύνθου, Ιερά Μητρόπολη Ζακύνθου και Στροφάδων 1997. Π. Βοκοτόπουλος, Εικόνες της Κέρκυρας, Αθήνα 1990. ΚΥΠΡΟΣ Α. Stylianou, J. A. Stylianou, The Painted Churches of Cyprus: Treasures of Byzantine Art, ed. A.G. Leventis Foundation, Cyprus 1997. ΑΓΙΟΙ ΤΟΠΟΙ-ΣΙΝΑ-ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ EGERIA. Monuments of Faith in the Medieval Mediterranean, ed. Hellenic Ministry of Culture and the Participants of the EGERIA Program, Athens 2008. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ Albrecht Berger, Κωνσταντινούπολη. Ιστορία, Τοπογραφία, Θρησκεία, Αθήνα 2013. Peter Schreiner, Kωνσταντινούπολη: Ιστορία και Αρχαιολογία, Αθήνα 2014.