ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ

Ειδικού Υποβάθρου / Κορμού

Το μάθημα προσφέρεται και σε φοιτητές προγραμμάτων ανταλλαγής.

Το μάθημα αυτό περιλαμβάνει μια γενική αλλά ολοκληρωμένη παρουσίαση της προϊστορικής εξέλιξης του χώρου της νοτιοανατολικής Ευρώπης (Βαλκάνια και Ελλάδα) μέχρι και το τέλος της Νεολιθικής (4η χιλιετία π.Χ.). Σκοπός του μαθήματος είναι η κατανόηση των πολιτισμικών διαδικασιών που οδήγησαν από το τροφοσυλλεκτικό στάδιο στην παραγωγή της τροφής και στην εμφάνιση μόνιμων οικισμών. Εξετάζεται ο υλικός πολιτισμός στη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή κατά τις ακόλουθες περιόδους: Παλαιολιθική, Μεσολιθική και Νεολιθική. Γίνεται μια ενδεικτική αναφορά σε γεωγραφικούς χώρους, πολιτισμικούς κύκλους, αλλά και σε σημαντικές αρχαιολο¬γικές θέσεις και ανασκαφές. Σημαντικό μέρος καταλαμβάνει η παρουσίαση του ελλαδικού χώρου και των ερευνητικών προβλημάτων που τον χαρακτηρίζουν. Στόχος των μαθημάτων είναι η σύνθεση των αρχαιολογικών δεδομένων από τον ευρύτερο χώρο της Βαλκανικής και του Αιγαίου και η περιγραφή των θεωρητικών και μεθοδολογικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η αρχαιολογική έρευνα στην προσπάθεια αυτή. Εβδομάδα #1 Η Παλαιολιθική στην Ελλάδα: Εξετάζονται η Κατώτερη και Μέση Παλαιολιθική (300.000-30.000 π.Χ.) στην Ελλάδα με βάση δεδομένα από επιφανειακές έρευνες και ανασκαφές. Τα δεδομένα συσχετίζονται με γενικότερα ερωτήματα που αφορούν την εμφάνιση του γένους Homo στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Εξετάζονται οι στρατηγικές επιβίωσης στις συγκεκριμένες περιβαλλοντικές και παλαιογεωγραφικές συνθήκες της εποχής. Εβδομάδα #2 Η Παλαιολιθική στην Ελλάδα: Εξετάζεται η Ανώτερη Παλαιολιθική (30.000-10.000 π.Χ.) στην Ελλάδα. με βάση δεδομένα από επιφανειακές έρευνες και ανασκαφές. Εξετάζεται το ζήτημα της εμφάνισης του Homo sapiens στη νοτιοανατολική Ευρώπη και ορισμένες πολιτισμικές ιδιαιτερότητες που παρατηρούνται στα αρχαιολογικά δεδομένα της περιοχής σε σχέση με άλλες περιοχές της Ευρώπης. Εξετάζονται οι στρατηγικές επιβίωσης στις συγκεκριμένες περιβαλλοντικές και παλαιογεωγραφικές συνθήκες της εποχής. Εβδομάδα #3 Η Μεσολιθική στην Ελλάδα και τη Βαλκανική. Στο μάθημα εξετάζονται τα πολιτισμικά κατάλοιπα των κοινωνιών που κατοίκησαν την Ελλάδα και τη Βαλκανική με την έναρξη του Ολόκαινου (10.000 π.Χ.). Χαρακτηριστικές θέσεις που παρουσιάζονται στο μάθημα είναι το Φράγχθι της Αργολίδας, η Θεόπετρα στη Θεσσαλία, το Λεπένσκι Βίρ στις Σιδηρές Πύλες του Δούναβη και αρκετές άλλες θέσεις που έχει εντοπίσει η ανασκαφική και επιφανειακή έρευνα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα πολιτισμικά και περιβαλλοντικά στοιχεία που διαμόρφωσαν τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση της γεωργίας και των πρώτων νεολιθικών χωριών από την 7η χιλιετία π.Χ. και μετά. Εβδομάδα #4 Η αρχή της παραγωγής της τροφής στη Μέση Ανατολή, την Ελλάδα και τη Βαλκανική. Τα αρχαιολογικά δεδομένα από οικισμούς της Μέσης Ανατολής και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης εξετάζονται σε σχέση με το ζήτημα της εμφάνισης της παραγωγής της τροφής σε αυτή την περιοχή του κόσμου. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα αρχαιοβοτανικά και παλαιοπεριβαλλοντικά δεδομένα. Η συμβολή του περιβάλλοντος και των διατροφικών πόρων που είχαν στη διάθεσή τους οι κυνηγοί/τροφοσυλλέκτες του τέλους της Παλαιολιθικής εξετάζεται σε σχέση με τις κοινωνικές διεργασίες που διαμόρφωσαν το πλαίσιο για την μετάβαση από την τροφοσυλλογή στην παραγωγή της τροφής. Εβδομάδα #5 Η Αρχαιότερη Νεολιθική στην Ελλάδα: Στο μάθημα δίνονται αναλυτικά τα πολιτισμικά κατάλοιπα που χαρακτηρίζουν την Αρχαιότερη Νεολιθική με ιδιαίτερη έμφαση στην κεραμική και την οργάνωση του χώρου και την επιλογή των θέσεων εγκατάστασης. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις περιοχές της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Πελοποννήσου. Εβδομάδα#6 Η Μέση Νεολιθική στην Ελλάδα: Στο μάθημα δίνονται αναλυτικά τα πολιτισμικά κατάλοιπα που χαρακτηρίζουν την Μέση Νεολιθική με ιδιαίτερη έμφαση στην κεραμική και την οργάνωση του χώρου, την επιλογή των θέσεων εγκατάστασης και τους τύπους κατοίκησης. Εβδομάδα #7 Η Νεότερη Νεολιθική στην Ελλάδα: κατοίκηση και αρχιτεκτονική. Στο μάθημα εξετάζεται αναλυτικά η μορφή κατοίκησης κατά τη Νεότερη Νεολιθική: τύποι οικισμών, ενδοκοινοτική οργάνωση του χώρου, διακοινοτική οργάνωση του χώρου, περιοχές που κατοικούνται και τα φυσικά τους χαρακτηριστικά. Εβδομάδα #8 Η Νεότερη Νεολιθική στην Ελλάδα: κεραμική παραγωγή. Στο μάθημα εξετάζονται η πολυμορφία και η τεχνικές της παραγωγής κεραμικών σκευών και άλλων αντικειμένων κατά την περίοδο αυτή, οι διαφοροποιήσεις κατά περιοχές, η διακίνηση σκευών μεταξύ των οικισμών, και η σημασία τους για τις κοινωνίες της περιόδου. Εβδομάδα #9 Νεολιθική οικονομία: γεωργία και κτηνοτροφία. Με βάση αρχαιοβοτανικά, αρχαιοζωολογικά και παλαιοπεριβαλλοντικά δεδομένα επιχειρείται μια ανασύνθεση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, των πρακτικών καλλιέργειας και βόσκησης, των τρόπων εκμετάλλευσης του φυσικού περιβάλλοντος στη διάρκεια της Νεολιθικής. Επισημαίνονται ομοιότητες και διαφοροποιήσεις στο χώρο και στο χρόνο καθώς και διαφοροποιήσεις μεταξύ σύγχρονων μεταξύ τους οικισμών. Εβδομάδα #10 Νεολιθική οικονομία: ανταλλαγές και σχέσεις. Το μάθημα δίνει έμφαση σε ορισμένες κατηγορίες αρχαιολογικών καταλοίπων τα οποία παρέχουν πληροφορίες για δίκτυα ανταλλαγών και σχέσεων μεταξύ γειτονικών οικισμών ή και απομακρυσμένων οικισμών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα που εξετάζονται είναι τα κεραμικά σκεύη και οι δυνατότητες της πετρογραφικής ανάλυσης, τα αντικείμενα από το όστρεο Spondylus gaederopus και εργαλεία από οψιανό. Εβδομάδα #11 Επίσκεψη στην προϊστορική συλλογή του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης (ή στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Βόλου), εξοικείωση με τα αντικείμενα, παρουσίαση εργασιών. Το μάθημα αυτό παρέχει τη δυνατότητα εξοικείωσης με τα αντικείμενα τα οποία οι φοιτητές είδαν σε διαφάνειες στη διάρκεια των μαθημάτων, συζήτησης με αφορμή τις εργασίες και περαιτέρω εμπέδωσης της γνώσης που αποκτήθηκε. Εβδομάδα #12 Η χρήση των μετάλλων στη Νεολιθική της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Στο μάθημα αυτό παρουσιάζονται βασικά στοιχεία για την εμφάνιση μεταλλικών αντικειμένων κατά τη Νεότερη και Τελική Νεολιθική στην Ελλάδα και την Χαλκολιθική στη Βαλκανική. Εξετάζονται αναλυτικά οι τρόποι επεξεργασίας του μετάλλου κατά την περίοδο αυτή, τα μεταλλικά αντικείμενα και ο κοινωνικός ρόλος τους από θέσεις του ελλαδικού χώρου και της Βαλκανικής με ιδιαίτερη έμφαση στους οικισμούς του Μακρυγιάλου, της Βάρνας και του Ντουράνκουλακ. Εβδομάδα #13 Η Τελική Νεολιθική στην Ελλάδα. Στο μάθημα αυτό εξετάζονται τα τελευταία χίλια χρόνια της Νεολιθικής (4300-3500) μέσα από τα σχετικά περιορισμένα και αποσπασματικά δεδομένα που είναι διαθέσιμα. Ιδιαίτερα θέματα που θίγονται αφορούν τον τρόπο εγκατάστασης και αλλαγές στη χρήση της γης.

Μέση Παλαιολιθική εποχή, Μεσολιθική, Νεολιθική εποχή, εποχή του Χαλκού, γεωργία

16-06-2015