Περιεχόμενο Μαθήματος
Σκοπός του μαθήματος είναι η θεωρητική μελέτη και πρακτική προσέγγιση των βασικών μεθόδων έρευνας στον χώρο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών. Ειδικότερα, το μάθημα επιχειρεί να προσεγγίσει γενικά ζητήματα που αφορούν στον σχεδιασμό μιας διερεύνησης, στις μεθόδους συλλογής ερευνητικών δεδομένων, καθώς και στις βασικές τεχνικές επεξεργασίας και ανάλυσης ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων. Στη διάρκεια των ενοτήτων του μαθήματος θα αξιοποιηθούν πρακτικά παραδείγματα, προερχόμενα από τον ευρύτερο χώρο της εκπαιδευτικής έρευνας.
Πρόκειται για ένα μάθημα μέσω του οποίου οι φοιτητές/τριες θα είναι σε θέση να κατανοήσουν την ερευνητική διαδικασία, τις βασικές αρχές που τη διέπουν, τις δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν, τους προτεινόμενους τρόπους αντιμετώπισης, τις συνηθέστερες μεθόδους συλλογής δεδομένων, τη διαδικασία επεξεργασίας των συλλεχθέντων δεδομένων και τον τρόπο αξιοποίησης των αποτελεσμάτων. Η κατανόηση θα επέλθει ως συνδυασμός παράθεσης ορισμών, πρακτικών παραδειγμάτων, συζήτησης, μελέτης σχετικής αρθρογραφίας και εκπόνησης μίας σύντομης μελέτης σε σχέση με μία θεματική ενότητα του μαθήματος, από τις τρεις ενότητες που προτείνονται παρακάτω και στις οποίες θα δοθεί η δυνατότητα κατάθεσης σύντομης γραπτής εργασίας (1000-1500 λέξεων).
Εκπόνηση μελέτης (project) / Μελέτη και ανάλυση βιβλίων και άρθρων
Κάθε ομάδα, η οποία θα δηλώσει προτίμηση για ένα συγκεκριμένο θέμα, θα λάβει διαφορετική διδακτορική διατριβή προς επεξεργασία. Συγκεκριμένα οι εργασίες που θα ανατεθούν είναι:
1. Ενότητες 1-2> Εξέταση μίας διδακτορικής διατριβής. Αφού μελετήσουν το κείμενο της διδακτορικής διατριβής θα πρέπει οι φοιτητές/τριες να καταγράψουν: (α) το είδος της έρευνας, (β) τα ερευνητικά ερωτήματα και τις ερευνητικές υποθέσεις που εντοπίζουν, (γ) τα κριτήρια εγκυρότητας και αξιοπιστίας και κατά πόσο ικανοποιούνται.
2. Ενότητες 3-4> Εξέταση μίας διδακτορικής διατριβής. Αφού μελετήσουν το κείμενο της διδακτορικής διατριβής θα πρέπει οι φοιτητές/τριες να καταγράψουν: (α) την τεχνική/τις τεχνικές δειγματοληψίας, (β) τα χαρακτηριστικά της έρευνας δράσης που εντοπίζουν στον ερευνητικό σχεδιασμό, (γ) τα ερευνητικά οφέλη και τις ενδεχόμενες δυσκολίες που κατέγραψε ο/η ερευνητής/τρια κατά τη διεξαγωγή της έρευνας.
3. Ενότητες 5-8> Εξέταση μίας διδακτορικής διατριβής. Αφού μελετήσουν το κείμενο της διδακτορικής διατριβής θα πρέπει οι φοιτητές/τριες να: (α) καταγράψουν τις μεθόδους συλλογής δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διεξαγωγή της έρευνας, (β) αιτιολογήσουν την επιλογή τους, (γ) προτείνουν ενδεχομένως διαφορετική/ές μέθοδο/μεθόδους συλλογής δεδομένων, ως εναλλακτική/ές ή ως πλέον κατάλληλη/ες και να αιτιολογήσουν την πρότασή τους.
Προβλέπεται κατά την πρώτη διδακτική ενότητα να δοθεί λινκ στο οποίο οι φοιτητές/τριες θα μπορούν να δηλώσουν την επιθυμητή ενότητα για την εκπόνηση μελέτης (πρβλ. παραπάνω) είτε σε ομάδες είτε και ατομικά. Δίνεται ένα εύλογο χρονικό περιθώριο 14 ημερών για τη συμπλήρωσή του.
Επίσης, κατά την πρώτη διδακτική ενότητα συμπληρώνεται ένα ανώνυμο ερωτηματολόγιο εισόδου από τους/τις φοιτητές/τριες, το οποίο συμβάλλει στην καλύτερη καταγραφή των αναγκών του τμήματος. Οι ερωτήσεις αφορούν στις προσδοκίες και στις προηγούμενες γνώσεις των φοιτητών/τριών. Εφόσον γίνεται εξ’ αποστάσεως το μάθημα συμπληρώνεται επί τόπου (Google forms), ενώ εφόσον γίνεται δια ζώσης ο σύνδεσμος αποστέλλεται μέσω της πλατφόρμας e-learning και δίνεται ένα εύλογο περιθώριο συμπλήρωσης 3 ημερών ή εναλλακτικά συμπληρώνεται επί τόπου χειρόγραφα.
Στο τέλος κάθε διδακτικής ενότητας του σεμιναρίου (Ενότητες 1-11) οι φοιτητές/τριες καλούνται να συμπληρώσουν ένα ανώνυμο ερωτηματολόγιο αξιολόγησης της συγκεκριμένης ενότητας, με στόχο τη βελτίωση της επόμενης διδακτικής ενότητας και την προσαρμογή του μαθήματος στις εκάστοτε ανάγκες των φοιτητών/τριών. Ένα παράδειγμα μπορείτε να βρείτε εδώ. Εφόσον το μάθημα πραγματοποιείται δια ζώσης, μπορεί να συμπληρωθεί η αξιολόγηση χειρόγραφα σε ερωτηματολόγια που θα μοιραστούν στην τάξη. Η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων απαιτεί μόλις δύο λεπτά.
1. Εισαγωγή. Αξιολόγηση. Γενικά ζητήματα σχεδιασμού της έρευνας (ποιοτική, ποσοτική και μικτή έρευνα). Τα είδη της έρευνας. Να ενημερωθούν οι φοιτητές/τριες σχετικά με τις ενότητες του σεμιναρίου και την αξιολόγηση. Να ενημερωθούν οι φοιτητές/τριες σχετικά με τα τρία βασικά είδη της έρευνας (ποιοτική, ποσοτική και μικτή), καθώς και τα επί μέρους (ιστορική, εξελικτική, επισκόπηση, μελέτη περίπτωσης, έρευνα συσχετίσεων, πείραμα, έρευνα-δράσης). Διδασκαλία θεωρίας/ασκήσεων,
παραδείγματα, συζήτηση, εκπόνηση μελέτης 1/1
2. Τα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας (καθορισμός προβλήματος της έρευνας, διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων και υποθέσεων). Η έννοια των όρων υπόθεση και μεταβλητή. Δυσκολίες και εμπόδια στην εκπαιδευτική έρευνα. Κριτήρια εγκυρότητας και αξιοπιστίας της έρευνας. Να ενημερωθούν οι φοιτητές/τριες σχετικά με τα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας (καθορισμός προβλήματος της έρευνας, διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων και υποθέσεων). Να κατανοήσουν τους όρους υπόθεση και μεταβλητή καθώς και τα κριτήρια εγκυρότητας και αξιοπιστίας της έρευνας. Διδασκαλία θεωρίας/ασκήσεων,
παραδείγματα, συζήτηση, εκπόνηση μελέτης 1/2
3. Η κατάρτιση του σχεδίου έρευνας. Λογοκλοπή. Τεχνικές δειγματοληψίας (τυχαία, συστηματική, διαστρωματωμένη κ.λπ.). Ομάδα ελέγχου και ομάδα πειραματική. Να ενημερωθούν οι φοιτητές/τριες σχετικά με την κατάρτιση σχεδίου έρευνας, τη λογοκλοπή καθώς και τις διάφορες τεχνικές δειγματοληψίας. Θα εξηγήσουμε τους όρους «ομάδα ελέγχου» και «ομάδα πειραματική». Διδασκαλία θεωρίας/ασκήσεων,
παραδείγματα, συζήτηση, εκπόνηση μελέτης 23
4. Αναζήτηση σε βάσεις δεδομένων. Παράθεση βιβλιογραφικών αναφορών. Συγγραφή επιστημονικού κειμένου. Η έρευνα δράσης και ο εκπαιδευτικός ως ερευνητής Να ενημερωθούν οι φοιτητές/τριες σχετικά με την ορθή αναζήτηση σε βάσεις δεδομένων και την παράθεση βιβλιογραφικών αναφορών. Να ενημερωθούν σχετικά με τη συγγραφή επιστημονικού κειμένου (βήματα συγγραφής, δομή, συνοχή, απαραίτητα χαρακτηριστικά, συνήθη λάθη). Να δοθούν περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την έρευνα δράσης, τις βασικές αρχές που τη διέπουν και τη δομή της ερευνητικής διαδικασίας. Διδασκαλία θεωρίας/ασκήσεων,
παραδείγματα, συζήτηση, εκπόνηση μελέτης 2/4
5. Μέθοδοι συλλογής ερευνητικών δεδομένων: Δειγματοληπτικές έρευνες και ερωτηματολόγια Να ενημερωθούν οι φοιτητές/τριες σχετικά με τις μεθόδους συλλογής ερευνητικών δεδομένων, συγκεκριμένα τα ερωτηματολόγια (σχεδιασμός, ερωτήσεις προς αποφυγή, συμπληρωματική επιστολή). Διδασκαλία θεωρίας/ασκήσεων,
παραδείγματα, συζήτηση, εκπόνηση μελέτης 3/5
6. Μέθοδοι συλλογής ερευνητικών δεδομένων: Η συνέντευξη Να ενημερωθούν οι φοιτητές/τριες σχετικά με τις μεθόδους συλλογής ερευνητικών δεδομένων, συγκεκριμένα τη συνέντευξη (χαρακτηριστικά, τύποι ερωτήσεων/απαντήσεων, προβλήματα). Επίσης θα εξετάσουμε τα είδη συνέντευξης (ομαδική, μη κατευθυνόμενη, εστιασμένη, δομημένη, ημιδομημένη, ελεύθερη). Διδασκαλία θεωρίας/ασκήσεων,
παραδείγματα, συζήτηση, εκπόνηση μελέτης 3/6
7. Μέθοδοι συλλογής ερευνητικών δεδομένων: Η παρατήρηση Να ενημερωθούν οι φοιτητές/τριες σχετικά με τις μεθόδους συλλογής ερευνητικών δεδομένων, συγκεκριμένα την παρατήρηση (είδη παρατήρησης, περιεχόμενο παρατήρησης και καταγραφή του, παράγοντες που διαταράσσουν την παρατήρηση). Διδασκαλία θεωρίας, παραδείγματα, συζήτηση, εκπόνηση μελέτης 3/7
8. Μέθοδοι συλλογής ερευνητικών δεδομένων: Τεστ Να ενημερωθούν οι φοιτητές/τριες σχετικά με τις μεθόδους συλλογής ερευνητικών δεδομένων, συγκεκριμένα τα τεστ (χαρακτηριστικά, κατασκευή, ταξινόμηση, αξία και σπουδαιότητα των τεστ) Διδασκαλία θεωρίας, παραδείγματα, συζήτηση, εκπόνηση μελέτης 3/8
9. Τριγωνοποίηση της έρευνας Να ενημερωθούν οι φοιτητές/τριες σχετικά με την τριγωνοποίηση της ερευνητικής διαδικασίας (είδη και χαρακτηριστικά, περιπτώσεις που η τριγωνοποίηση είναι ιδιαιτέρως κατάλληλη, διαδικασίες, παραδείγματα από την εκπαιδευτική έρευνα) Διδασκαλία θεωρίας, παραδείγματα, συζήτηση
10. Μέθοδοι ανάλυσης ερευνητικών δεδομένων: Ποιοτική ανάλυση Να ενημερωθούν οι φοιτητές/τριες σχετικά με τις μεθόδους ανάλυσης ερευνητικών δεδομένων, συγκεκριμένα την ποιοτική ανάλυση των δεδομένων (συμμετοχική παρατήρηση, ομάδες εστίασης, προσωπική συνέντευξη, ανάλυση κειμένων-αρχειακού υλικού). Διδασκαλία θεωρίας, παραδείγματα, συζήτηση
11. Μέθοδοι ανάλυσης ερευνητικών δεδομένων: Ποσοτική ανάλυση. Να ενημερωθούν οι φοιτητές/τριες σχετικά με τις μεθόδους ανάλυσης ερευνητικών δεδομένων, συγκεκριμένα την ποσοτική ανάλυση των δεδομένων. Να ενημερωθούν σχετικά με ορισμένες βασικές στατιστικές αναλύσεις με τη χρήση του προγράμματος IBM SPSS Statistics (κωδικοποίηση δεδομένων, εισαγωγή δεδομένων στον η/υ, περιγραφικά στοιχεία ποσοτικών μεταβλητών, έλεγχος ισότητας μέσων τιμών [independent samples t-test, paired samples t-test], συντελεστής γραμμικής συσχέτισης r του Pearson, δείκτης Cronbach’s alpha). Διδασκαλία θεωρίας, παραδείγματα, συζήτηση
12. Μέθοδοι ανάλυσης ερευνητικών δεδομένων: Εφαρμογή και αξιοποίηση αποτελεσμάτων. Διατύπωση συμπερασμάτων και προτάσεων. Να ενημερωθούν οι φοιτητές/τριες σχετικά με τις μεθόδους ανάλυσης και αξιοποίησης ερευνητικών δεδομένων, συγκεκριμένα την εφαρμογή και αξιοποίηση των αποτελεσμάτων και τη διατύπωση συμπερασμάτων και προτάσεων. Διδασκαλία θεωρίας, παραδείγματα, συζήτηση
13. Σύνοψη. Οδηγίες για τη γραπτή εξέταση Να συνοψίσουμε τα βασικά σημεία του σεμιναρίου. Να δοθούν οδηγίες για τη γραπτή εξέταση. Διδασκαλία θεωρίας, παραδείγματα, συζήτηση
Επιπρόσθετη βιβλιογραφία για μελέτη
1. Aguado, K., & C. Riemer (Hrsg.) (2001). Wege und Ziele. Zur Theorie, Empirie und Praxis des Deutschen als Fremdsprache (und anderer Fremdsprachen). Festschrift für Gert Henrici zum 60. Geburtstag. Baltmannsweiler: Schneider Verlag Hohengehren, 245-258.
2. Aguado, K., Schramm, K., & Vollmer, H.- J. (Hrsg.) (2010). Fremdsprachliches Handeln beobachten, messen, evaluieren. Frankfurt am Main: Peter Lang.
3. Altrichter, H., & Posch, P. (1998). Lehrer erforschen ihren Unterricht. Eine Einführung in die Methoden der Aktionsforschung. Dritte Auflage. Bad Heilbrunn: Julius Klinkhardt.
4. Altrichter, H., Posch, P., & Somekh, B. (2001). Οι εκπαιδευτικοί ερευνούν το έργο τους. Μια εισαγωγή στις μεθόδους της έρευνας δράσης. (Μετάφραση: Μ. Δεληγιάννη). Αθήνα: Μεταίχμιο Επιστήμες.
5. American Psychological Association (2010). Publication Manual of the American Psychological Association. (6th ed.). Washington, DC: American Psychological Association.
6. Basit, T. N. (2010). Conducting research in educational contexts. London: Continuum International Publishing Group.
7. Bausch, K.-R., et al. (2003). Handbuch Fremdsprachenunterricht. TUB: Francke Verlag
8. Bortz, J., & Döring, N. (2006). Forschungsmethoden und Evaluation für Human- und Sozialwissenschaftler. 4. Auflage. Heidelberg: Springer.
9. Bryman, A. (2016). Μέθοδοι Κοινωνικής Έρευνας. Αθήνα: Gutenberg.
10. Cohen, L., & Manion, L. (2008). Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας. Αθήνα: Εκδόσεις έκφραση.
11. Creswell, J. D., & Creswell, J. W. (2019). Σχεδιασμός έρευνας. Προσεγγίσεις ποιοτικών, ποσοτικών και μικτών μεθόδων. 1η ελληνική από 5η αμερικανική έκδοση. (επιμ. Σαντουρίδης, Η., & Παγγέ, Τ.). Αθήνα: Εκδόσεις Προπομπός.
12. Creswell, J. W. (2016). Η έρευνα στην εκπαίδευση: Σχεδιασμός, διεξαγωγή και αξιολόγηση της ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας. 2η έκδοση. (επιμ. Χαράλαμπος Τζορμπατζούδης). Αθήνα: Ίων.
13. Helbig, G., Götze, L., Henrici, G., & Krumm H.-J. (Hsg.) (2001). Deutsch als Fremdsprache. Ein internationales Handbuch. Berlin: Walter de Gruyter.
14. Howard, K., & Sharp, J. A. (1994). Η επιστημονική μελέτη. Οδηγός σχεδιασμού και διαχείρισης πανεπιστημιακών ερευνητικών εργασιών. (Μετάφραση: Β. Νταλάκου). Αθήνα: GUTENBERG.
15. Howitt, D., & Cramer, D. (2011). Στατιστική με το SPSS 16. Με εφαρμογές στην Ψυχολογία και τις Κοινωνικές Επιστήμες. 4η αγγλική έκδοση. Αθήνα: Εκδόσεις Κλειδάριθμος.
16. Levin, D. E. (2006). Action research: What is it? Why is it important? Exchange, 7/8, 38-40.
17. Robson, C. (2007). Η έρευνα του πραγματικού κόσμου. Αθήνα: Gutenberg.
18. Altrichter, H., Posch, P., & Somekh, B. (2001). Οι εκπαιδευτικοί ερευνούν το έργο τους. (Μετάφραση: Μ. Δεληγιάννη). Αθήνα: Μεταίχμιο.
19. Βάμβουκας, Μ. Ι. (2000). Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.
20. Δαμασκηνίδης, Γ. & Χριστοδούλου, Α. (2014). Η Ερευνητική Πρόταση στη Μεταπτυχιακή και Διδακτορική Έρευνα. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
21. Ιωσηφίδης, Θ. (2008). Ποιοτικές μέθοδοι έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.
22. Καραγεώργος, Δ. (2002). Μεθοδολογία έρευνας στις επιστήμες της αγωγής. Μια διδακτική προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις Σαββάλας.
23. Κατσαρού, Ε., & Τσάφος, Θ. (2003). Από την Έρευνα στη Διδασκαλία. Η εκπαιδευτική έρευνας δράσης. Αθήνα: Σαββάλας.
24. Λιαργκόβας, Π., Δερμάτης, Ζ., & Κομνηνός, Δ. (2022). Μεθοδολογία της Έρευνας και Συγγραφή Επιστημονικών Εργασιών. 2η έκδοση. Αθήνα: Τζιόλας.
25. Παντελιάδου, Σ., & Πατσιοδήμου, Α. (2007). Εφαρμογές διδακτικής αξιολόγησης και μαθησιακές δυσκολίες. Βόλος: Εκδόσεις Γράφημα. Ανασύρθηκε από: http://www.edc.uoc.gr/~ptde/ptde/anounc/b_tomeas/diat/LD_Panteliadou_B. Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: 04.06.2022.
26. Τσακαλίδου, Σ. (2020). Διδασκαλία της ορθογραφημένης γραφής σε μαθητές Δημοτικού με δυσλεξία στο μάθημα της Γερμανικής ως δεύτερης ξένης γλώσσας. (Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή). Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Θεσσαλονίκη.
27. Χαλικιάς, Μ., Μανωλέσσου, Α., & Λάλου, Π. (2015). Μεθοδολογία έρευνας και εισαγωγή στη στατιστική ανάλυση δεδομένων με το IBM SPSS Statistics. Σύνδεσμος Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.